به روژاوا خوش آمدید

در کانتون‌های کردستان سوریه چه می‌گذرد؟ 

 اونجلوس آرتائوس . ترجمه: سودابه رخش

می‌گویند نمی‌شود، نباید، نمی‌گذاریم. وحشت از آلترناتیو را تزریق می‌کنند و نسخه‌های باطل تاریخ هم می‌شود گواه ادعایشان. اما به‌ناگهان از زیر سنبه پرزور این نظم مسلط، روژاوا سربرمی‌آورد و در میانه آشفته‌بازار خاورمیانه، از یک‌سو حلقه اتصال قلمروهای داعش در سوریه و عراق را از هم می‌گسلاند و از دیگر سو، زیر گوش جهانیان زمزمه می‌کند: «جهان دیگری ممکن است». حاصل تلاش‌های جمعی و هدفمند مردم روژاوا برای دگرگونی وضع موجود، یکی از پویا‌ترین و گران‌بها‌ترین تجارب آزادی را رقم می‌زند و فرم جدیدی از اداره سیاسی را با اتکا به اتحاد همه قومیت‌ها و نژاد‌ها در سه کانتون کردستان سوریه رو می‌کند. مدل روژاوا بر پایه دو ستون است؛ اولی دموکراسی مستقیم به عنوان اساس نظام کمونالیست که در آن شهروندان فعالانه در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت محلی و شهری مشارکت دارند و دیگری نفی ساختار دولت- ملت. از همین‌روست که در روژاوا گروه‌های قومی و مذهبی مختلفی در کنار اکثریت کرد این منطقه زندگی می‌کنند و نقش مشارکتی بی‌سابقه‌ای در مدیریت و اداره کانتون‌ها دارند. همین اتحاد موجب ایستادگی این منطقه در برابر وحشی‌گری داعش شد؛ آن هم بی‌کمترین پشتوانه و حمایتی از سوی جامعه جهانی. بااین‌همه، تجربه بی‌بدیل روژاوا، تنها کمتر از یک سال پس از پیروزی بزرگ کوبانی، کم‌کم درحال فراموشی است. متن زیر سفرنامه‌ای است به کانتون جزیره؛ یکی از سه کانتون روژاوا، آنچه را در این منطقه گذشته و می‌گذرد یادآوری می‌کند و شرح می‌دهد. بخش‌هایی از این مطلب بنابر دلایلی که عمدتا تکرار ملال‌آور اطلاعاتی درباره این منطقه بود، حذف شده است.

سفری به کانتون جزیره
«با این ریش به روژاوا نرو، احتمالا به مشکل می‌خوری، جدی می‌گم». یکی از دوستانم در استانبول، که مناطق کردنشین سوریه را می‌شناخت، این نکته را به من گفت. ژوئن گذشته یعنی آخرین‌باری که در کردستان عراق بودم و داعشی‌ها تازه پیشروی خود را شروع کرده بودند، پیشمرگه‌ها بفهمی‌نفهمی نگاه مشکوکی به من داشتند و مرتب مرا می‌پاییدند. در خط مقدم بیرون از موصل باید فرمانده مسئول را مجاب می‌کردم که برای رسانه عربی کار نمی‌کنم. پس تصمیم گرفتم پیش از قدم‌گذاشتن در مسیر طولانی روژاوا، ریش‌ام را بزنم. به آرایشگرم در استانبول که گفتم خوشحال شد، هرچند هربار ریش‌ام را شانه می‌زد از من تعریف می‌کرد و صمیمانه زیر لب می‌گفت «ماشاء‌الله». در ماه‌های اخیر در ترکیه و به‌ویژه در جنوب‌شرقی این کشور، ظاهرا ریش‌گذاشتن ور افتاده بود و کمتر کسی ریش می‌گذاشت. ریش که در دهه‌های ۷۰ و 80 میلادی، همزمان در اروپا نماد چپ‌ها بود و تقریبا در‌‌ همان دوره نماد اسلام‌گرا‌ها، در سال‌های اخیر بدل شده بود به یک‌جور بیانیه قاطع سیاسی اسلام‌گراها در بین‌النهرین و خاورمیانه. خلاصه، بدون ریش و با دو کوله‌پشتی کوچک، اولین اتومبیلی را سوار شدم که از اربیل، شمال عراق، به دهوک، شهری بزرگ در شمال عراق، به سمت ترکیه می‌رفت.
ساعت؛ هفت صبح و خیابان‌ها پر از ماشین. سوار یک تاکسی در مسیر اربیل- دهوک هستم. روی صندلی عقب نشسته‌ام؛ بین دو کرد سوری گنده و بدعنق. روی صندلی جلو، کردی از اربیل نشسته است که در مرز ترکیه و عراق تجارت می‌کند. دلشوره‌ای نابکار و سمج به یادم می‌آورد که در راه سوریه‌ام. ازآنجا‌که موصل تحت اشغال داعش است، مسیر دهوک بسیار طولانی‌تر است و از روستا‌ها و شهرهای کوچک می‌گذرد. بچه‌ها با کیف‌های سنگینشان از جاده آسفالت کثیفی که کامیون‌های بی‌شماری در آن حرکت می‌کنند به مدرسه می‌روند. ماشین ما با سرعت خطرناکی بین کامیون‌های سنگین می‌راند. رادیو آهنگ‌های سوزناکی پخش می‌کند و هیچ‌کس حرف نمی‌زند. بعد از دهوک، تاکسی دیگری به سمت زاخو، آخرین شهر قبل از مرز ترکیه و از آنجا، سومین ماشین برای مرز فیشکابور بین عراق و سوریه.
پیشمرگه‌های تا بن‌دندان‌مسلح، دست‌دادن‌ها و بازرسی‌های امنیتی. پرچم بزرگ کردستان عراق، با خورشید زردی در وسط نوارهای قرمز، سفید و سبز با بادی شدید تکان می‌خورد. دجله، مقابل من است و سوریه، در طرف دیگرم. از اینجا پرچم زرد و قرمز و سبز روژاوا را می‌بینم. این رودخانه یکی از مرزهایی است که از زمان سقوط امپراتوری عثمانی، پس از جنگ جهانی اول، کرد‌ها را از هم جدا کرده است. حالا پس از حدود صد سال، نخستین‌بار است که کرد‌ها می‌توانند دوباره این‌چنین نزدیک به هم باشند. این لحظه‌ای تاریخی است، احساس و امیدی فراگیر در فضا موج می‌زند، امید به بدل‌شدن کردها به یک ملت. ولی در واقعیت، برداشتن مرزها و تاریخ‌های متفاوت سیاسی و اجتماعی کار آسانی نیست.
سوار قایق آهنی باریک و درازی شدم که موتور‌هایش زور می‌زد به هر زحمتی راه خود را میان جریان ضعیف رودخانه باز کند. به محض اینکه پا‌هایم سوریه را لمس کرد، دستی قوی، دستم را فشرد و صدایی گفت «به روژاوا خوش آمدید». با مدرک دست‌نویس نصفه‌و‌نیمه‌ای که مأموران مرزی دولت خودمختار روژاوا برای عبور از ایست‌های بازرسی مبارزان «ی‌پ‌‌گ» به من داده بودند، راهی قامیشلو، اصلی‌ترین شهر کانتون جزیره شدم. در فضایی اداری که هیچ‌کس از جهان بیرون آن را به‌رسمیت نمی‌شناسد، تکه‌کاغذ کوچکی، پاسپورت و هویت من است. این اولین برهان ملموس از تلاش‌های مردم روژاوا برای برپاکردن حکومت است که در دست دارم.
جاده قامیشلو، پر از چاله‌چوله است. خانه‌های روستاهایی که از آنها عبور می‌کنیم، کم‌ارتفاع‌اند. همه‌جا را گِل‌ولای گرفته. هر چند کیلومتر، ایست‌های بازرسی مبارزان مسلح ی‌‌پ‌‌گ (واحدهای حفاظت از غیرنظامیان) قرار دارد. راننده‌ام سعی می‌کند با من صحبت کند اما او فقط کرمانجی بلد است؛ گویش کردهای سوریه و ترکیه. در آن طرف دجله‌ای که پشت سر ما قرار دارد یعنی در کردستان عراق، بیشتر کرد‌ها، با گویش سورانی صحبت می‌کنند. من فقط ترکی حرف می‌زنم و به همین دلیل بیشتر با ایما‌واشاره ارتباط برقرار می‌کنم. مدام سیگار می‌کشد و هربار می‌خواهد سیگاری دود کند یکی هم به من تعارف می‌کند. هربار لبخند می‌زنم و به او می‌گویم سیگاری نیستم. روی داشبورد کثیف عکس دو مرد یونیفرم‌پوش جوانی قرار دارد، با ستاره بزرگ قرمزی در پس‌زمینه. راننده‌ام به عکس اشاره می‌کند و می‌گوید: «شهید»؛ اینجا مبارزان مرده را چنین خطاب می‌کنند. او توضیح می‌دهد این دو مرد جوان برادرانش بوده‌اند.
دوساعت‌و‌نیم بعد، وارد قامیشلو می‌شویم. چراغ‌های کم‌نور شهر روشن‌اند و شب از راه رسیده. مغازه‌های مرکز شهر بازند. زنان مقابل ویترین‌های باریک فروشگاه‌ها ایستاده‌اند و مردان کیسه‌های پلاستیکی خواروبار در دست دارند. مسعود، دوست من در قامیشلو، می‌گوید: «تقریبا هر چیزی که اینجا می‌بینی غیرقانونی از ترکیه آمده است. ما سه ساعت در روز برق داریم و کسانی که استطاعت مالی داشته باشند با ژنراتور زندگی می‌کنند. فرمانداری شهر هم تلاش می‌کند با ژنراتور برق را توزیع کند». همه‌جا مردان مسلح حضور دارند، بعضی‌ها با یونیفرم و بسیاری با لباس شخصی. خط مقدم داعش حدود ۲۵ کیلومتر تا اینجا فاصله دارد. کمتر از یک ماه پیش، داعش سه روز تمام به قامیشلو راکت پرتاب می‌کرد و خودروهای بمب‌گذاری‌شده را در مرکز شهر قرار می‌داد. زندگی قرار است در قامیشلو طبیعی باشد، یا طبیعی جلوه کند، اما همه در حالت آماده‌باش دائمی به‌سر می‌برند. حالا چند ساعتی می‌شود که شب فرارسیده و من در منزل خانواده میهمان‌نواز مسعود می‌کوشم بین سروصدای زیاد ژنراتور و افکارم درباره روژاوا و جنگ لختی به خواب روم.
مبارزه در خط مقدم و پشت خط
گرد‌و‌غبار. گرد‌و‌غبار فراگیر و لاینقطعی که باد به هر کجا که بخواهد می‌برد. صبح علی‌الطلوع من در خط مقدم هستم، ۳۰ کیلومتری جنوب قامیشلو. یک طرف، مردان و زنان نیروهای کرد و هم‌پیمانان مسیحی و عربشان و طرف دیگر، تنها ده‌ها متر جلو‌تر از ما، نیروهای داعش. روستا‌ها متروک، خانه‌ها ویران، اصطبل‌ها بی‌حیوان. نیروهای داعش حتی مقبره مقدس عارفان نقشبندی را هم تخریب کرده‌اند. سرزمین وانهاده. «سرزمین هرز»… .
یکی از چیزهای کلیدی که نیروهای داعش می‌خواهند «هرز» دهند زن است؛ زن در مقام شریک برابر مرد، زن در مقام انسان. در سطح گسترده‌تر در خاورمیانه از قرن نوزدهم و پیش از آن بدین‌سو، بدن زن یکی از مهم‌ترین محل‌های نزاع نمادین بین طرفداران تجدد و نیروهای ارتجاعی بوده است اما امروز، اینجا در سوریه، این مبارزه‌ای تا سرحد مرگ است.
«تبهکاران داعش زنان را برده می‌خواهند. آنها ما را آدم به حساب نمی‌آورند، بلکه تنها همچون ابژه‌هایی برای خدمت به مردان و برآوردن نیازهایشان می‌بینند. آنها با چنان کبکبه و دبدبه‌ای زنان را به عنوان برده می‌فروشند که انگار حیوان‌اند». این حرف‌های «نوپلدا» است، دختر ۲۰ ساله‌ای که در خط مقدم بی‌سیم‌چی یگان‌های مدافع زن (ی‌پ‌ژ) است. ارتش زنان در دولت خودمختار روژاوا پا‌به‌پای مردان یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) می‌جنگند. هر دو گروه هم تحت‌نظارت و فرمان حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (پ‌ی‌د) هستند. نوپلدا حالا دو سال است که مبارزه کرده: «بزرگ‌ترین و وحشی‌ترین دشمن همان داعش است اما ما زنان در دو جبهه در حال مبارزه‌ایم. یک جبهه اینجاست و جبهه دیگر علیه محافظه‌کاری و تبعیض جنسی جامعه سنتی کردی است که برابری مرد و زن را به رسمیت نمی‌شناسد».
بیرون نشسته‌ایم، مقابل خرابه‌ای در خط مقدم و عده‌ای آن‌ورتر. ناگهان گلوله شلیک می‌شود. مبارزان زن، بی‌ترس و واهمه، با حرکاتی تند و حرفه‌ای، اطراف من پخش می‌شوند. عامره، فرمانده گروه، می‌گوید: «تک‌تیراندازهای داعش! بیایید داخل». به سرعت وارد خرابه می‌شویم و بی‌درنگ پتوی تیره‌ای را برای پوشاندن پنجره پهن می‌کنند. هِزا که ۲۲ ساله و سرجوخه سلاح‌های سنگین است، می‌گوید: «روزها ما با تک‌تیرانداز‌ها سروکار داریم و شب‌ها با راکت‌ها، به خاطر همین به پتو نیاز داریم». او هدفش از جنگیدن را این‌طور توضیح می‌دهد: «ما برای آزادی می‌جنگیم. نه‌تنها آزادی کرد‌ها بلکه مسیحیان و اعراب و همه اجتماعاتی که در روژاوا زندگی می‌کنند. نبرد ما برای حقوق برابر هم هست، حقوق برابر زنان با مردان در جامعه‌ای برابر و با احترام متقابل».
نوپلدا گلوله و نارنجکش را نشانم می‌دهد: «همه ما دستور داریم یک گلوله و نارنجک توی جیبمان نگه داریم. هیچ‌وقت اسیر داعش نمی‌شویم؛ یا با منفجر‌کردن خودمان داعشی‌ها را هم می‌کشیم، یا با آخرین گلوله به خودمان شلیک می‌کنیم. برای ما این جنگی تا سرحد مرگ است». هِزا می‌گوید: «همیشه با خودم دارمشان، حتی وقتی خوابم؛ بخشی از بدنم شده‌اند. همه ما آماده مردنیم، آماده شهیدشدن برای کشورمان و مردمی که اینجا زندگی می‌کنند». در روژاوا و شمال عراق، هر کسی را می‌دیدم از داستان تجاوز به‌عنف و بازارهای برده مناطق تحت‌اشغال داعش حرف می‌زد. با این‌همه، در هیچ‌یک از زنانی که با آنها اینجا، در خط مقدم، صحبت کردم، کوچک‌ترین نشانه‌ای از ترس نبود. نوپلدا می‌گوید: «ما از داعشی‌ها نمی‌ترسیم. اینجا، آنها هستند که از ما می‌ترسند چون می‌گویند هرکسی که به دست یک زن کشته شود به بهشت نمی‌رود».
عمار می‌گوید: «ما جامعه‌ای دموکراتیک می‌خواهیم که تمام تفاوت‌ها را در خود بپذیرد، جایی که کرد‌ها، مسیحیان، اعراب و همگان بتوانند با هم زندگی کنند. این جامعه به زنان جایگاهی را می‌دهد که سزاوارش هستند. اینها اندیشه‌های عبدالله اوجالان است، این ایدئولوژی ماست. مبارزه زنان اینجا چیز جدیدی نیست، 30 سال است که در جریان بوده، یعنی از زمانی که اوجالان درباره حقوقمان به ما گفت. خب شما اینجا زنان را در خط مقدم می‌بینید اما ما سال‌هاست که جنگیده‌ایم».
با مسعود و چند نفر از مبارزان ی‌پ‌گ که با ما هستند، از زنان مبارز خداحافظی می‌کنیم. بازگشت به روستا‌ها و خانه‌های خالی. بازگشت به این گردوغبار همه‌جاگیر. دیدن این زنان جوان مبارز و آماده مرگ، مرا غرق فکر و خیال کرده. چطور زنی جوان چنین مبارز سرسختی می‌شود؟ چگونه تهدیدی می‌تواند زنان را به خط مقدم جنگ بکشاند؟ و قدرت ایدئولوژی چیست که به این زنان و مردان اجازه می‌دهد اینجا، در خط مقدم علیه داعش، بی‌امان و سمج با تعهدی عمیق بجنگند؟
پاسخ هرچه باشد، من زنان و مردانی دیدم که چیزی بس متفاوت از دیگر مبارزان داشتند. آنها در دو جبهه می‌جنگیدند، یکی علیه تهدید نابودی محض و دیگری برای جامعه‌ای بهتر. از این جهت، آنها تنها مبارزان منطقه هستند که نه برای حفظ و تداوم وضع موجود، بلکه برای تغییر رادیکال و آینده پیشِ‌رو می‌جنگند. آیا این ایدئولوژی کارآمد‌ترین سلاح مبارزان کرد سوری، زنان و مردان، در برابر تعلیمات وحشیانه داعش نیست؟ اما آزارنده‌ترین فکری که ذهنم را‌‌ رها نمی‌کرد این بود؛ اگر یکی از این مبارزان جوان دخترم بود چه؟ اگر روزی دخترم مجبور بود برای زنده‌ماندن خودش و زنده‌ماندن همه ما بجنگد چه می‌کردم؟ اگر روزی دخترم می‌گفت آماده است برای آرمانی اسلحه به دست گیرد، حتی اگر آرمانش به نظرم شریف می‌آمد، چه؟ این سؤال‌ها هم بی‌جواب‌اند. از زمان سفر به مناطق شمالی عراق و سوریه فقط فهمیدم ما مردمی که در امنیت زندگی می‌کنیم، هرگز نمی‌توانیم جواب درستی برای این سؤال‌ها پیدا کنیم… .
بعد از دیدن خط مقدم تصمیم گرفتم یک ‌روز تمام را در قامیشلو، پایتخت کانتون جزیره، بگذرانم. خوش‌شانسم چون جودی مرا همراهی می‌کند، خانم جوانی که رؤیای روزنامه‌نگارشدن در سر دارد و به‌خوبی قامیشلو و پویایی جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کند می‌شناسد. ظهر است و باد سردی از شمال می‌وزد. خیابان‌های اصلی شهر شلوغ‌اند. جودی تحصیل در رشته ادبیات انگلیسی را در حلب شروع کرده بود اما جنگ علیه اسد او را مجبور کرد که دانشگاه را ترک کند و به قامیشلو برگردد. «ما هرروز از داعشی‌هایی می‌ترسیم که حتی 30 کیلومتر هم از اینجا فاصله ندارند. اما در کنار ترس به آینده‌مان امیدواریم. آینده‌ای متفاوت، آینده‌ای که برای همه مردم روژاوا صلح به ارمغان می‌آورد. نخستین‌باری است که دموکراسی را تجربه می‌کنیم. می‌کوشیم همه ساکنان روژاوا دلیل قانع‌کننده‌ای برای زندگی در اینجا داشته باشند، بی‌آنکه ستم ببینند. در تمام این منطقه، نخستین‌بار است که ما زنان می‌دانیم داشتن حقوق قانونی واقعی و ایفای نقشی حقیقی در زندگی عمومی چیست».
از ژانویه ۲۰۱۴ و اعلام دولت خودمختار روژاوا، مردم اینجا، تحت فرمانروایی پ‌ی‌د، با چشم‌انداز جامعه‌ای جدید مبارزه‌ای را برای ایجاد نهاد‌ها و سازوکارهای اداری آغاز کرده‌اند. یکی از سنگ‌بناهای اصلی این تلاش عظیم برای جامعه‌ای بهتر جایگاه زنان است. نخستین‌بار در خاورمیانه است که چنین تلاشی در روژاوا به‌گونه‌ای نظام‌مند از پایین به بالا صورت گرفته نه برعکس آن، چنان‌که اصلاح‌طلبان اقتدارگرایی چون آتاتورک، رضاشاه و بعثی‌ها تغییری تحمیلی در وضع زنان ایجاد کردند. کوشش حکومت روژاوا برای اعطای جایگاه نوینی به زنان در جامعه و سیاست و نیز تغییر نگرش‌ها و سنت‌ها درواقع کاری انقلابی در منطقه است.
با جودی وارد بازاری پر ‌از مغازه‌های مواد ‌آرایشی و محصولات زیبایی در مرکز قامیشلو شدیم. در اینجا همه‌چیز از ترکیه قاچاق می‌شود. زنان کِرِم امتحان می‌کنند، آرایش می‌کنند، بلند حرف می‌زنند و می‌خندند. بعضی‌ها روسری به سر دارند و بعضی دیگر نه. جودی با لبخندی می‌گوید: «همه ما دوست داریم زیبا باشیم و از خودمان مراقبت کنیم. حتی مطمئنم زنان مبارزی که در خط مقدم می‌جنگند، اگر اینجا بودند، دوست داشتند کمی آرایش کنند». «واضح است که ما اینجا در قامیشلو و دیگر شهرهای بزرگ روژاوا، در مقایسه با مابقی کشورهای بین‌النهرین آزادتریم، اما حتی اینجا هم هنوز زنان با دشواری‌های زیادی روبه‌رو هستند. هنوز هم خشونت و تبعیض جنسی وجود دارد. ما مثل زنان اروپا آزاد نیستیم: راه درازی برای تغییر نگرش‌ها در پیش داریم. شکستن سنت‌های صدساله زمان می‌برد و به آموزش نیاز دارد. ولی نخستین‌بار است که در مسیری رو‌به‌جلو گام نهاده‌ایم».
حالا در دادگاه خلق قامیشلو هستم، بخشی از سیستم قضائی جدید حکومت روژاوا. چایی می‌خوریم و با قاضی ابراهیم، معاونش و سه وکیل صحبت می‌کنیم. توضیح می‌دهند که چگونه عدالت خیلی بهتر از قبل برقرار می‌شود. یکی از این سه وکیل، مسن‌ترینشان، با موهایی سفید و نگاهی پرشور به من می‌گوید: «اولین‌بار است که احساس می‌کنم وکیلی واقعی هستم نه لوازم تزئینی تشریفات جعلی عدالت».
ازهمه‌مهم‌تر، آنها برایم از گام‌های انقلابی می‌گویند که در راه زنان برداشته شده. چندروز پیش، دستگاه اداری قانونی تصویب کرد که صریحا مردان را از ازدواج با بیش از یک زن منع می‌کرد. این برای جوامع سنتی منطقه حرکت انقلابی تمام‌عیار است. قانون دیگری به‌تازگی تصویب شده که براساس آن شهادت زن و مرد در برابر دادگاه از نظر قانونی برابر است. علاوه بر تغییرات قانونی در مورد زنان، نظام اداری روژاوا همه نهاد‌ها و سازمان‌ها را مکلف کرده که ۴۰ درصد از سهمیه نمایندگی خود را به زنان اختصاص دهند، ۴۰ درصد را به مردان و ۲۰ درصد باقی‌مانده را به هرکدام که تعداد رأی بیشتری به دست آورند. از کوچک‌ترین سازمان‌های محلی گرفته تا مجلس و حکومت باید این ۴۰ درصد سهمیه را رعایت کنند و در بسیاری موارد التزامی وجود دارد برای استفاده از زنان به‌عنوان مشاور یا معاون. هم‌زمان با تغییرات قانونی و سازمانی، سازمان گسترده «سارا علیه خشونت» مبارزه عظیمی را در جهت تغییر نگرش جامعه و توقف خشونت فیزیکی و روانی و فشارهای اجتماعی علیه زنان شروع کرده.
مردن برای صلح
رفقای کرد مرا بردند به قبرستان شهدا در حومه قامیشلو. گریه حزن‌آلودی فضا را پر کرده. زنان و کودکان با چشمانی بی‌قرار روی قبری خم شده‌اند. نوزادی در آغوش مادرش می‌گرید. «۲۱ساله بود. پسرم بود. در مرز عراق کشته شد تا دیگر تروریسمی نباشد و کسانی که زنان را به بردگی بگیرند. او برای دموکراسی جان داد تا مردم مختلف کردستان سوریه بتوانند با هم زندگی کنند». پدر مبارز کشته‌شده ظاهر آراسته‌ای دارد و به‌خوبی انگلیسی حرف می‌زند. چشمانش خشک است، اما نگاهش غرق اندوه بی‌انتهایی است. مهندس نفت است. مبارز مرده، پسر بزرگش بوده. «از صمیم قلب هزینه دادیم، خون‌بهای آزادی و دموکراسی را پرداختیم. این جنگ چون گردبادی بر سرمان آوار شد، ولی ما برای آزادی می‌جنگیم».
تقریبا دور هر قبری، خانواده‌ای جمع شده‌اند. مادر‌ها، پدرهایی که سعی می‌کنند سربلند به نظر بیایند، بچه‌ها، فامیل و دوستان. با عموی مبارز کشته‌شده صحبت می‌کنم. روزنامه‌نگار ۲۳ ساله‌ای بوده که برای پیوستن به یگان‌‌های مدافع خلق کارش را‌‌ رها کرده. پدرش در کنار ماست، اما ساکت: «ما به‌جای شما می‌جنگیم، چراکه اگر نمی‌جنگیدیم، تروریسم داعش به اروپا می‌آمد. ما هم برای بقای خودمان می‌جنگیم و هم در راه جلوگیری از گسترش تروریسم. نمی‌خواهیم بقیه بشریت آلوده بربریت داعش شوند».
خورشید هنوز از افق محو نشده، اما سرمایی قبرستان را دربر می‌گیرد. کودکان نوپا بین قبرهای تازه‌حفر‌شده راه می‌روند. ناگهان کلمات شاعر کرد «بلند الحیدری» در مغزم رژه می‌روند: «در کردستان جز مرگ و سایه‌های مرگ نیست. نه رؤیای نرگسی که در باغچه‌ای می‌شکفد. اشرار ترک‌مان نگفته‌اند. تنها مردگان، خاکستر مردگان و سیاهی دود».
گوری دیگر، خانواده‌ای اطراف آن. ۱۹ساله بوده و چندروز پیش در خط مقدم به‌صف شده بود. دخترخاله جوانش با انگلیسی سلیس می‌گوید: «او روحش را همچون هدیه‌ای به کرد‌ها و بشریت داد. گاهی احساس غرور می‌کنم از اینکه کسی را که به‌عنوان یک بچه می‌شناختم، جانش را برای کردستان داد، اما بیشتر اوقات غم ازدست‌دادنش در کلام نمی‌گنجد. او برای چیزی بزرگ‌تر مُرد، برای ایده‌ای که شما اروپایی‌ها از یاد برده‌اید. او برای همه کسانی که در کردستان سوریه زندگی می‌کنند جانش را داد، برای آزادی و برادری. نه فقط برای کرد‌ها بلکه برای مسیحیان و اعرابی که با ما زندگی می‌کنند». مرد دیگری که عزادار برادرزاده عربش است، می‌گوید: «او به همراه برادران کردش جنگید. حوالی تل معروف مرد، نزدیک قامیشلو. ما همه قربانیان یک وحشی‌گری هستیم».
شب را با مسعود و خانواده‌اش با بحث درباره آینده روژاوا گذراندیم. همه آنها مشتاق‌اند نظر مردم اروپا را درباره روژاوا و انقلابش بدانند. نمی‌فهمند که چرا اروپا به آنها کمک نمی‌کند.
مسیحی‌بودن در روژاوا
صدای سرودی مذهبی می‌آید از زنانی با سرهای خم‌شده، پوشیده با دستمال‌های توری کوچک. مردان با چهره‌های خسته. کودکان لبخند بر لب. من در مراسم عبادت یکشنبه کلیسای «مار کریاکیس» هستم، در محله سریانی قامیشلو.
«بیش از دو سال پیش، داعشی‌ها به سرکانی، حدود صدکیلومتری قامیشلو، رسیدند و به مبارزان ی‌پ‌گ پیشنهاد کردند آنها را ۲۴ ساعت در محله‌های مسیحی‌نشین قامیشلو تنها بگذارند، آن‌وقت آنها هم بدون آنکه به مسلمانان کاری داشته باشند عقب‌نشینی می‌کنند. ی‌پ‌گ پیشنهادشان را رد کرد و به جنگیدن ادامه داد. بدون ی‌پ‌گ یا قتل‌عام شده بودیم یا خیلی پیش‌تر مرده بودیم».
گابریل یکی از رهبران آواز کلیساست. مردی آرام با صدایی نجواگونه. همسر و دو دخترش کنارش هستند. زنش می‌گوید: «ما اینجا، در کردستان سوریه، احساس امنیت می‌کنیم. برادران مسیحی ما در کردستان عراق هم احساس اطمینان می‌کنند، چراکه از سوی پیشمرگه‌ها محافظت می‌شوند. کرد‌ها ما را از نابودی نجات داده‌اند».
در محله مسیحی‌نشین دیگری در قامیشلو، پیتر در مقابل کلیسایش به آرامی صحبت می‌کند اما چشمانش سرشار از احساس‌اند. پسرش در یگان‌های مدافع خلق می‌جنگد و دخترش عضو کمیته سریانی‌هاست. «نظام حکومتی روژاوا برای ما مسیحیان عالی است. نه فقط برای مسیحیان بلکه برای همه مردم روژاوا، کرد‌ها، عرب‌ها، چچنی‌ها. این الگویی برای کل سوریه است. ما همه می‌خواهیم اینجا در سوریه بمانیم. استقلال نمی‌خواهیم، ما متعلق به سوریه هستیم. اما سوریه‌ای دموکراتیک که به حقوق بشر و تفاوت‌ها احترام بگذارد. روژاوا می‌تواند الگویی برای همه خاورمیانه باشد، خاورمیانه‌ای که امروز در حال تخلیه آخرین مسیحیانش است».
شب قبل؛ با دو نفر از دوستانم در خیابان‌های تاریک قامیشلو هستیم، وقتی به گوشه‌ای پیچیدیم به سه مرد مسلح برخوردیم. دو نفرشان با کلاشنیکف و سومی با تفنگ شکاری گنده‌ای. ساعت یازده‌و‌نیم شب است در محله باصریه، حوالی مرکز قامیشلو. ساکنان محله، آمیخته‌ای از کرد‌ها، مسیحیان و عرب‌ها هستند. یکی از همراهانم، رئیس خانه مردم محله است، سازمان شهروندان محلی که اقدامات گروه‌های مختلف جامعه را هماهنگ می‌کند. او ضمنا، مسئول گروه‌های حفاظت از محله است. چهره‌های عبوس و گرفته باز می‌شوند، لبخند‌ها، دست‌دادن‌های گرم در شب. نور ضعیف چند فانوس یارای درافتادن با تاریکی شب را ندارد. برق تجمل است.
«ما از هفت شب تا هفت صبح گشت می‌زنیم. همه محله را. دو شیفت. ما اولی هستیم، در نیمه‌شب با شیفت دوم عوض می‌شویم». مردی که با او حرف می‌زنم حالا لبخند پهنی به صورت دارد. اسمش موریس است. مسیحی است، همان مردی که با تفنگ شکاری گنده دیدم. «من همین‌جا در همین محله‌ای که می‌بینید به دنیا آمدم و هرگز جایی نمی‌روم. با برادرانم، کرد‌ها و عرب‌ها از آن حفاظت می‌کنم. تا مردم بتوانند بی‌سروصدا بخوابند. تا فرزندان و همسرم در طول شب، تنگِ هم بخوابند». «اینجا در روژاوا همه در کنار هم، برادرانه زندگی می‌کنند، هیچ‌کس ما را از هم جدا نمی‌کند. همه ما علیه وحشی‌گری داعشی‌ها می‌جنگیم و مقاومت می‌کنیم. ما دموکراسی می‌خواهیم، می‌خواهیم با هم باشیم. چون اینجا در محله باصریه، همه به هم کمک می‌کنند، هیچ خط اختلافی بین کرد‌ها و مسیحیان و عرب‌ها نیست». در کنار موریس گابریل، مسیحی دیگری، لبخند می‌زند تا موافقتش را نشان دهد. حالا مردان مسلح دیگری مثل ارواح شب را می‌پیمایند: یک عرب به نام برکت و دو کرد به نام محسود و عدنان. محسود که صورتش را با روسری پوشانده می‌گوید: «گروه شهروندانی که محافظ محله هستند از داوطلبانی تشکیل شده که تمام شب گشت‌زنی می‌کنند. آنها اتومبیل‌ها و هر نا‌شناسی را که وارد محله می‌شود کنترل می‌کنند. آنها به کسانی که مشکلی ندارند کاری ندارند ولی اگر مراقب نباشیم داعشی‌ها می‌توانند به هر جایی برسند».
از پنجره اتاق نشیمن ماریا کلیسای محله را می‌بینم. برادر او رهبر سرودخوانان مذهبی است. خانه‌اش در دل محله است: «شب آرام می‌خوابم چون می‌دانم همسایگانم در حال گشت‌زنی‌اند. اینجا، همه ما مثل برادریم و نظام اداری جدید به ما مسیحیان شأنی داده که هرگز نداشتیم. ما همیشه اینجا با کرد‌ها و عرب‌ها در شرایط خوبی زندگی می‌کردیم اما هرگز در دولت و سیاست این‌چنین برابری نداشتیم. کرد‌ها از ما حمایت می‌کنند. اگر یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) و یگان‌های مدافع زن (ی‌پ‌ژ) نبودند، داعشی‌ها به اینجا می‌رسیدند و همه ما قتل‌عام می‌شدیم. ما مبارزان مسیحی خودمان را داریم که پا‌به‌پای کرد‌ها می‌جنگند».
وقتی در خط مقدم بودم، واحدهای سیاری را دیده بودم از مبارزان شورای نظامی سریانی (ام‌اف‌اس)، ارتش مسیحیان سریانی در روژاوا، که در کنار کرد‌ها می‌جنگیدند. رئیس گروه یوهان بود. لبخند کودکانه‌‌ای داشت ولی ۳۲ساله بود و گروهبان متخصص کارکشته ارتش سوئیس. دوسال‌و‌نیم می‌شد که در خط مقدم علیه داعشی‌ها جنگیده بود. به من گفت: «ما همه در این جنگ با همیم. دست‌دردست هم، هر یک، سپر بلای دیگری. در این جنگ ما فقط پشتیبان هم نیستیم، برادریم. ما دو نیروی نظامی مختلف نیستیم که با هم کار می‌کنیم، ما پیکر واحدی هستیم که علیه بربریت می‌جنگیم. ما به جامعه‌ای بهتر باور داریم. جامعه‌ای که می‌توانیم بسازیم و در آن همه ملیت‌های مختلف روژاوا با هم زندگی خواهند کرد. این امر می‌تواند اتفاق بیفتد و همین حالا هم با برپایی نظام اداری آغاز شده است. من در سوئیس به دنیا آمده و بزرگ شده‌ام. اما چیزی اضطراری مرا به بین‌النهرین می‌خواند، اینجا، سرزمین آباواجدادی‌ام است و می‌جنگم تا مردم دیگر مجبور نباشند از اینجا بروند، تا دیگر هراسی از زندگی‌کردن در اینجا نباشد».
سوای شاخه نظامی، سریانی‌ها نیروی پلیس خود موسوم به سوتورو را تشکیل داده‌اند که با پلیس کُرد‌ها، آسایش، همکاری می‌کنند. این اولین‌باری نیست که شاهد اتکا و باور مسیحیان به حمایت کرد‌ها بودم. در شمال عراق، از صومعه‌ها و مکان‌های مسیحی بسیاری بازدید کردم که مردم از آنها به‌عنوان سرپناهی در برابر بربریت داعش استفاده می‌کردند. و همه آنها قدردان حمایت کرد‌ها بودند.
نسخه متفاوت دموکراسی
«اینجا در روژاوا ما باور داریم که می‌توانیم ذهنیت‌ها و سنت‌ها را تغییر دهیم، می‌توانیم جامعه‌ای متفاوت بسازیم. برای همین است که می‌جنگیم. مبارزه ما علیه داعشی‌ها تنها یک جنبه از روژاواست، نمود دیگر، تلاش فراوان برای ایجاد چیزی بدیع است». اینها را عبدالسلام می‌گوید که در دمشق مهندسی خوانده و حالا با ترجمه سروکار دارد: «انقلاب روژاوا اتفاقی تاریخی است، چراکه گسستی ریشه‌ای از گذشته است. البته، همه ما می‌دانیم که این چیز‌ها زمان‌بر است و یک‌روزه تغییر نمی‌کند. نسل‌ها زمان می‌برد تا نگرش‌ها و جوامع تغییر یابد. ولی ما سنگ‌بنای اولیه را گذاشته‌ایم زیرا به تغییر و جامعه دموکراتیک باور داریم. چیزی که ما بیش از همه می‌خواهیم، دموکراسی است و نه استقلال، ما می‌خواهیم بخشی از سوریه باشیم، بخشی از سوریه دموکراتیک که به حقوق همه ملیت‌ها احترام می‌گذارد، مثل اینجا در روژاوا که ما به همه گروه‌های قومی منطقه احترام می‌گذاریم».
بر اساس توصیف سیناک ساگلی، عضو سازمان پشتیبانی «جنبش جامعه دموکراتیک»، خودمختاری و اداره روژاوا بر اساس اصول دموکراسی مستقیم است؛ «دموکراسی از پایین به بالا». سازمان پشتیبانی، به‌عنوان زیرشاخه حزب اصلی روژاوا، حزب اتحاد دموکراتیک (پ‌ی‌د) تشکیل شد، اما اعضای بسیاری از گروه‌های سیاسی دیگر را جذب کرد و برای عملی‌کردن اصول حکومت دموکراتیک و دموکراسی مشارکتی/ رادیکال در روژاوا تلاش کرد.
پ‌ی‌د را می‌توان حزب خواهر پ‌ک‌ک معرفی کرد- حزب غیرقانونی کُردهای ترکیه. اعتقاد بر این است که پ‌ک‌ک (حزبی که در آغاز مارکسیست- لنینیست بود) پس از بازداشت رهبرش، عبدالله اوجالان، در سال ۱۹۹۹، طی یک دگرگونی تاریخی به اندیشه‌های سوسیالیستی میانه‌رو گروید. یکی دیگر از تغییرات حیاتی در اندیشه اوجالان و دیگر نظریه‌پردازان پ‌ک‌ک و جنبش کُرد‌ها در ترکیه، فاصله‌گرفتن آنها از یک‌سو از ناسیونالیسم و از سوی دیگر ایده‌های متنوع آنها از فدرالیسم و کنفدرالیسم بود. کُردهای ترکیه و سوریه استقلال نمی‌خواهند بلکه خواهان خودمختاری برپایه سوریه و ترکیه‌ای دموکراتیکند. عبدالله اوجالان در جزیره امرالی دریای مرمره در ترکیه زندانی است، اما از سال ۲۰۱۲ او به بازیگری کلیدی در مذاکرات میان دولت ترکیه و کرد‌ها تبدیل شده؛ مذاکراتی در جهت توافق دائمی در باب مسئله کرد‌ها در ترکیه. پ‌ی‌د در واقع نه‌تنها اندیشه‌های قدیمی‌تر بلکه نظرات اخیر عبدالله اوجالان را در زمینه زنان، خودگردانی، دموکراسی مستقیم و زیرسؤال‌بردن دولت-ملت‌ها اجرائی کرده است.
سیناک ساگلی می‌گوید: «این دموکراسی رادیکال نظامی است که شهروندان را توانمند می‌کند، همه شهروندانی را که تمایل دارند سازمان‌یافته شوند و فعالانه در سطوح محلی در حکومت سهیم شوند. ما از کوچک‌ترین نهاد‌ها، کمون‌ها و از سطح محلی شروع کرده‌ایم. سپس انجمنی محلی داریم که از نمایندگان کمون تشکیل و بعد از آن شوراهای شهر که از نمایندگان انجمن‌های محلی تشکیل شده». چنین نظامی این توان را به مردم می‌دهد که درباره حکومت مستقیما نظرات خود را بیان کنند و مشارکت فعالی در خدمات عمومی موردنیاز رفاه اجتماعی داشته باشند، از جمع‌کردن زباله گرفته تا تأمین امنیت محله‌ها، از توزیع بنزین گرمایشی و برق تا حقوق زنان و آموزش.
ساختار و فلسفه عام این الگوی خودگردانی، از پایین به بالا، براساس رویکرد انقلابی متفکر سوسیالیست آزادی‌خواه آمریکایی موری بوکچین است، کسی که با پویایی مشارکتی نیرومندی به اندیشه کمونالیسم (مرام اشتراکی) و دموکراسی رادیکال شکل داد. عبدالله اوجالان ملهم از اندیشه‌های بوکچین بود و این اندیشه‌ها را با شرایط منطقه تطبیق داد. ساختار اشتراکی جنبش جامعه دموکراتیک برای دولت محلی به‌طور موازی در حکومت‌ها و پارلمان‌های سه کانتون در حال اجراست.
اما جایگاه فرد در این مدل حکومتی چیست و چه می‌تواند باشد؟ پ‌ی‌د در این گذار کاملا دست‌بالا را دارد که البته ناشی از جنگی تمام‌عیار علیه دشمنان وحشی جامعه است. آیا یک حزب یا ایدئولوژی باید چنین جایگاه بالا و مسلطی در هر جامعه‌ای داشته باشد؟ منتقدان می‌گویند انحراف تمامیت‌خواهانه از اندیشه‌های پ‌ی‌د، مسلما می‌تواند این نظام چپ اشتراکی را تضعیف کند. بااین‌حال، اگر موازنه‌هایی که فلسفه سیاسی الگوی روژاوا می‌کوشد در ساختار‌های مختلف اداری و نهادها به‌کار بندد، با موفقیت اجرا شود، چنین انحرافی دشوار خواهد بود.
در روزهایی که در روژاوا بودم هم در میان آدم‌هایی زندگی کردم که فعالانه در سازمان‌ها و سطوح مختلف جنبش جامعه دموکراتیک شرکت می‌کردند و هم در میان افرادی که فعال نبودند. جودی، زن جوانی که تقریبا یک روز کامل را با او در قامیشلو گذراندم، عضو هیچ سازمانی نبود، عبدالسلام هم. آدم‌های دیگری که با آنها وقت گذراندم فعالانه در سطح کمون (محلات) یا در سطح شهری مشارکت می‌کردند. وقتی در شیرینی‌فروشی کوچکی مشغول خوردن شیرینی بودیم، جودی به من گفت: «همه ما به نحوی از انحا کمک می‌کنیم، یکی در خط مقدم می‌جنگد و دیگری متن ترجمه می‌کند. ولی آزادیم که در جنبش جامعه دموکراتیک شرکت کنیم یا نه، هیچ الزام و فشار اجتماعی وجود ندارد».
صبح روز بعد؛ سوار بر ماشینی که تقریبا به موازات مرز سوریه و ترکیه پیش می‌رود، به سمت شهر کوچک عامودا، حدود نیم‌ساعتی غرب قامیشلو. قامیشلو مرکز کانتون جزیره است اما بنا به دلایل امنیتی دستگاه دولتی مرکزی در عامودا واقع شده. همراه عبدالسلام هستم و وقت حرف‌زدن صورتش برق می‌زند: «چندسال پیش حتی رویاپردازی در این‌باره هم ممنوع بود که ما روزی می‌توانیم زندگی دموکراتیک را امتحان کنیم. امروز نه‌تنها می‌توانیم رؤیایش را ببینیم بلکه دموکراسی‌مان را آجر‌به‌آجر بنا می‌کنیم. وقتی به عامودا رسیدیم، خودت این را خواهی دید».
وارد شهر می‌شویم و مستقیم به سمت ساختمان دولت می‌رویم، یک مرکز فرهنگی که به دفتر، اتاق نشست و پارلمان تبدیل شده. ایست‌های بازرسی و موانعی با مردان مسلح نیروهای پلیسِ آسایش، ساختمان را احاطه کرده‌اند. طبقه اول ساختمان پارلمان است، طبقه همکف شورای اجرائی یا همان دولت.
چاکرام هالو، رئیس پارلمان، به من می‌گوید: «روژاوا نه کشوری کردی است و نه دولتی کردی. این نظام کردستان سوریه (متشکل از تمام اقوام و مذاهب مختلف) است که نقشی فوری و مهم در اداره دموکراسی و حکومت دارد. ما می‌خواهیم در سوریه بمانیم؛ در سوریه‌ای دموکراتیک و الگوی ما شاید الگویی برای بقیه سوریه باشد». همه مؤسسات، رئیس مشترک یا معاون رئیس دارند که به‌اجبار از میان زنان یا نمایندگان اقوام و ادیان مختلف انتخاب می‌شوند. به‌این‌معنا، نظام حکومتی روژاوا به یک قوم یا گروه مذهبی اجازه نمی‌دهد دیگران را تحت‌الشعاع قرار دهند و نقش زنان را هم تضمین می‌کند. من در اتاق‌ها و راهروهای پارلمان و ساختمان دولت آمیزه‌ای از کرد‌ها، عرب‌ها، مسیحیان، ایزدی‌ها و حتی چچنی‌ها را می‌بینم. حالا من روند سی‌و‌یکمین جلسه مجمع پارلمان را پس از اعلان خودگردانی در روژاوا دنبال می‌کنم. سه منشی جریان بحث اعضای پارلمان را به سه‌زبان صورت‌جلسه می‌کنند: کردی، عربی و سریانی. درحال‌حاضر، عمدتا به‌دلیل مشکلات عملی ناشی از جنگ، سه کانتون روژاوا دولت‌های متفاوتی دارند. اما بنابر گفته اکثر افراد درگیر در دولت که با آنها صحبت کردم، ایده اصلی به‌نوعی ایجاد دولتی واحد برای هر سه کانتون است.
اصول دموکراسی و خودگردانی مستقل در روژاوا مبتنی‌بر «قرارداد اجتماعی» است، معادل یک قانون اساسی، که کارها و سازماندهی نظام سیاسی را هدایت می‌کند. مبنای اصلی این «قرارداد اجتماعی»، برابری و حقوق همه گروه‌های قومی، نژادی و مذهبی کردستان سوریه، دموکراسی مستقیم و رد مفهوم دولت- ملت است. اولین پاراگراف مقدمه این «قرارداد اجتماعی» تصریح می‌کند: «ما، مردم منطقه خودگردان دموکراتیک، کرد‌ها، عرب‌ها، آشوری‌ها، ترکمن، ارامنه و چچنی‌ها با اراده کاملا آزاد به آگاهی می‌رسانیم که عدالت، آزادی، دموکراسی و حقوق زنان و کودکان را تأمین می‌کنیم». در ادامه این «قرارداد اجتماعی» آمده: «نظام دموکراتیک مناطق خودمختار مفهوم دولت- ملت و دولت‌هایی مبتنی‌بر نیروی نظامی، مذهبی و مرکزگرایی را به‌رسمیت نمی‌شناسد».
این شکل روگردانی رسمی از دولت- ملت یکی از مهم‌ترین و عمیق‌ترین ابعاد انقلابی تجربه روژاواست. به این دلیل که نشان‌دهنده واقع‌گرایی رادیکال منبع الهام روژاوا و کسانی است که تلاش می‌کنند آن را عملی کنند. انکار دولت-ملت‌سازی از سوی مردم روژاوا نشانه آن است که کردهای سوریه دولتی مجزا نمی‌خواهند – و در این مورد آنها با تفکر کردهای ترکیه موافق‌اند – بلکه خواهان خودمختاری واقعی در سوریه‌ای دموکراتیک هستند. بی‌شک، پشت این تصمیم عاقلانه، نگرشی استراتژیک به واقعیت‌های منطقه‌ای هم وجود دارد. اگر کردهای سوریه و ترکیه روی دولت مستقل کردی پافشاری کنند بی‌درنگ با واکنش خصمانه آنکارا روبه‌رو می‌شوند. علاوه‌براین، چنین تقاضایی واکنش جامعه جهانی را هم به‌دنبال خواهد داشت. مشکلاتی که کردهای عراق با آن رو‌به‌رو بودند تا نه‌تنها قدرت‌های منطقه‌ای، بلکه ایالات‌متحده و جامعه جهانی را درخصوص آرمان استقلال خود متقاعد کنند، امروزه محدودیت‌های واقعی چنین تلاش‌هایی در منطقه را روشن می‌کند. علاوه بر این، باوجود این واقعیت انکارناپذیر که در سال‌های اخیر، در نتیجه جنگ داخلی سوریه و ظهور داعش، ناسیونالیسم پان‌کردی رو به افزایش است، ایجاد دولت پان‌کردی در مقیاس گسترده‌تر آن‌چنان که به‌نظر می‌رسد ساده نیست.
تفاوت‌های کردهای عراق، کردهای سوریه و کردهای ترکیه عمیق است. این جوامع کردی تحت رژیم‌های بسیار متفاوتی زندگی کرده‌اند و تاریخ و خط سیر جداگانه‌ای داشته‌اند. برای مثال، ایدئولوژی سوسیالیست/ رادیکال که الهام‌بخش سیاست کردهای ترکیه و سوریه است، تفاوت بسیاری با ایدئولوژی نئولیبرال/ سنتی کردهای عراق دارد. آن نوع از سازمان‌یابی که معطوف به خودمختاری است و نه استقلال، شکلی از واقع‌گرایی و پذیرش ابعاد پیچیده پان‌کردی و چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. این قضیه از جهت دیگری هم واقع‌بینانه است، زیرا در مناطقی که کرد‌ها در کنار اقلیت‌های دیگر دارای اکثریت‌اند (کانتون جزیره کمتر از سه کانتون دیگر همگون است) نوعی ناسیونالیسم کردی «کلاسیک» که دست به دولت-ملت‌‌سازی می‌زند به آسانی می‌تواند به اقداماتی همچون پاک‌سازی قومی منجر شود. چنین چیزی می‌توانست از‌‌‌ همان ابتدا به همه تلاش‌های کردهای سوریه آسیب برساند، تلاش‌های آنها برای مشروعیت‌بخشیدن به آرمان‌شان و نشان‌دادن اینکه آنها در راه انجام چیزی به واقع متفاوت می‌کوشند.
بی‌شک، جنگ و تهدید داعش به نابودی کردها عامل انسجام‌بخش مهمی میان گروه‌های قومی و مذهبی روژاوا و به ویژه کانتون جزیره در برابر دشمن مشترک و وجودی آنهاست. اما این تنها تبیین موجود نیست. به نظر می‌رسد ایدئولوژی کمونالیسم و اعتقاد عمیق به توانایی انسان‌ها برای در کنار هم زیستن منبع الهام دموکراتیک جدیدی در روژاوا پدید آورده است.
بعد دیگر خصلت انقلابی تجربه روژاوا این است که می‌خواهد از آغاز آنچه را جان‌گری [در کتاب «دو چهره لیبرالیسم»] «شیوه زندگی» (modus vivendi) می‌خواند بنا کند: نوعی پست‌لیبرالیسم که هدف اصلی‌اش همزیستی مسالمت‌آمیز شیوه‌های مختلف زندگی تحت نهادهای مشترک است، نهادهایی که مشروعیت خود را از توانایی مدیریت مسالمت‌آمیز و برقراری آشتی میان کشمکش‌های این شیوه‌های مختلف زندگی می‌گیرند. بدین معنا، آن‌طور که ‌گری می‌گوید: «بهتر است دموکراسی را از ایده‌های خودمختاری ملی جدا کرده و به آن همچون ابزاری نگریست که به موجب آن، جوامع ناهمگون می‌توانند به تصمیم‌گیری‌های مشترک برسند. هرچه می‌گذرد موقعیت‌های بیشتری هست که در آنها دموکراسی و دولت-ملت دیگر مرز مشترکی با هم ندارند».تجربه روژاوا، با روگردانی از ایجاد دولت-ملت و با پافشاری بر کنفدرالیسم دموکراتیک (همان چیزی که اوجالان «دموکراسی بدون دولت» می‌نامد)، تأیید می‌کند که دولت-ملت شرط لازم برای دموکراسی نیست و با این کار ممکن است گامی تاریخی در منطقه بردارد. این گام روبه‌جلو، بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی مردم روژاواست. مبارزه برای زنده‌ماندن در خط مقدم برقرار است اما مبارزه نهایی برای دموکراسی پشت خطوط مقدم است. مردم روژاوا که از اول تک‌و‌تنها بی‌هیچ کمک قابل‌توجهی از سایر جهان شروع کردند، می‌کوشند با شیوه‌های بدیع راه خود را به سوی دموکراسی هموار کنند.
برخلاف آنچه پس از تجزیه یوگسلاوی به‌ویژه در کوزوو اتفاق افتاد و اروپایی‌ها به شکلی نظام‌مند از دموکراتیزاسیون و ایجاد یک نظام سیاسی دموکراتیک حمایت کردند، تجربه روژاوا متکی به خود است. هیچ‌کس به کردهای سوریه کمک نمی‌کند تا اولین گام‌هایشان را به سوی دموکراسی بردارند. هیچ‌کس به‌راستی علاقه‌ای ندارد بر این نکته صحه بگذارد که در بحبوحه جنگی وحشیانه امری نو رو به شکوفایی است. نه فقط تلاش دیگری برای دست‌و‌پا‌کردن مأوایی قومی در میانه این آشفته‌بازار بلکه تلاشی برای هم‌ساز‌کردن نیازها و خواست‌های متفاوت و برقراری دموکراسی چند-قومی و چند-مذهبی.
منبع: اوپن دموکراسی

بۆچی کورد دەنگ بە ئەکەپە دەدات؟ کەمال چۆمانی

زۆر کەس بردنەوەی دەنگی کوردان لەلایەن پارتیی داد و گەشەپێدانەوە (ئەکەپە) لە ناوچە کوردییەکان بە شکستی پارتیی دیمۆکراتیی گەلان (هەدەپە) دادەنێن، هەندێک لەوانە پێی نیگەرانن و هەندێکیش پێی دڵخۆشن. هەوڵدەدەم وەڵامی ئەو پرسیارە بدەمەوە کە زۆر دۆستیش ئاراستەیان کردوم.

بەر لەوەی ئەو پرسیارە بکەیت، بگەڕێوە ساڵانی هەشتاکان لە سەردەمی بەعس دا. ژمارەی جاشەکان چەند بو و ژمارەی پێشمەرگەکان چەند بوو؟

لەوانەیە نەوەی دوای راپەڕین بیت، ئێستا لە خۆت بپرسە، حزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران، حزبی دێمۆکراتی کوردستان، کۆمەڵەکان و هەمو حیزبەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان، چەند پێشمەرگەیان هەیە، ئەی چەند کورد لە ریزەکانی هێزەکانی سەر بە دەوڵەت دان؟

دەی تۆ لەوانەیە لە رەوشی رۆژهەڵاتی کوردستان ئاگادار نەبیت، خۆ ئاگاداری لە هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان. گەر دراو و درۆ و دەستەڵات نەبوایە، پێتوایە هەرگیز پارتی و یەکێتی ئەوەندە کورسییەیان هێنابوایە؟

لە خۆت پرسیوە بۆچی هێشتاش لە موسڵ کوردان دەنگدەدەن بە هێزەکەی ئەسیل نوجەیفیی؟ بۆچی ئەو هەزاران کوردە فەیلییەی بەغداد دەنگنادەن بە کورد؟ بۆچی لە کەرکوک کورد ناتوانێت تەواوی دەنگەکان بەدەستبێنێت؟

هەوڵدەدەم بەکورتی رونیبکەمەوە بۆچی کورد دەنگ بە ئەکەپە دەدات؟

# بزوتنەوەی رزگاریخوازیی کوردستان لە هەر پارچەیەکی کوردستان و شێوازی چەوساندنەوەی دەوڵەتە داگیرکەرەکان، جیاوازییەکی بەرچاویان هەبوە. بزوتنەوەی رزگاریخوازیی کوردستان لە باکور جیاوازە لە بزوتنەوەی رزگاریخوازیی باشور و رۆژهەڵات، لەوێ شۆڕش لە نەبونەوە دەستیپێکرد. خەباتی گەورە و زەحمەتی پەکەکە هەر بەرانبەر دەوڵەت نەبوە، بەڵکو خەبات بوە بۆ بە کورد کردنەوەی ئەو ملیۆنان کوردەی کە تەنانەت زمانی خۆشیان لەبیرکردوە. لەوانەیە زۆرجار رەخنەبگریت بۆچی گوڵتان کیشەناکی سەرۆک شارەوانیی گەورەترین شاری کوردستان بۆچی ناتوانێت بە کوردیی قسەبکا، وانییە؟ دەزانیت لەیلا زانا تا تەمەنی ١٤ ساڵان کوردیی نەزانیوە؟

# تورکیا قەدەغەی خستبوە سەر زمان، ناسنامە، کەلتور و هەمو شتێکی کورد و کوردبون. تەنانەت قسەکردن بە کوردیی نەک هەر سزای لەسەر بو بە پارە و بە زیندان، بەڵکو بو بو بە شەرمیش. هەستناکەیت ئەوە خەباتێکی درێژتری دەوێت؟

# تورکیا، بە دەستپێکردنی شەڕی چەکداریی لەلایەن پارتیی کرێکارانەوە لە ١٩٨٤، دەستیکرد بە دروستکردنی دوبەرەکی لەنێوان کوردان دا. یەکەم هەنگاوی، کە کاریگەرییە نەرێنییەکانی دەیان ساڵی تریش دەمێنێتەوە، دەستپێکردنی “پاسەوانی گوند” بو. پاسەوانی گوند، لە وێنەی جاشایەتییە لە سەردەمی بەعس. تا ئێستاش نزیکەی ١٠٠ هەزار پاسەوانی گوند هەیە کە تێکڕا نزیکەی ٥٠٠ هەزار کەس ژیانیان پەیوەستە بەو “پاسەوانی گوند”ەوە.

# ئەکەپە جیاوازیی دەکات لەنێوان ئەو شارەوانییانەی کە لەژێر دەستی هەدەپە دان و ئەو شارەوانییانەی لەژێر دەستی ئەکەپە دان. بیرت دێت کاتێک بەرهەم ساڵح سەرۆک حکومەت بو، لە هەمو شوێنێکەوە کێشەیان بۆ دروستدەکرد؟ ئایا نێچیرڤان بارزانی ئێستاش دەتوانێت وەک پێویست دەستەڵاتەکانی لە سلێمانیی بەکاربهێنێت؟

# رونتر، ئایا وەزیری دارایی حکومەتی بەغداد، هۆشیار زێباری نییە، ئەی بۆچی بودجە بڕدراوە؟ پێت سەیر نەبو کاتێک خەڵک دژی حکومەتی هەرێم خۆپیشاندانی کرد و لە سۆشیەڵ میدیا زۆر خەڵک پەسندی مالیکییان کرد بەسەر حکومەتی هەرێم دا؟

# ئەکەپە پارە و دەستەڵاتی لەبەر دەستە، لەڕێی ئەو دو وەسیلەیەوە، توانیویەتی زۆر ئاسان دەنگێکی زۆری خەڵکی کورد ببات.

# ئایا دەزانیت زیاد لە ملیۆنێک و نیو کورد لە ناوخۆی تورکیا دا ئاوارە بوە؟ ئەوانە زۆریان کۆچیان پێ کراوە بۆ شارە تورکەکان و لەوێ تەنانەت کوردییشیان بیرچۆتەوە. ئەی ئەو هەمو شارە کوردییەی ئێستا زۆرینە تورکن؟

# دەوڵەت دوژمنایەتییەکی زۆر خراپی لەنێوان کوردان دا دروستکردوە، لەلایەک لەنێوان پەکەکە و ئەو عەشیرەت و کەسایەتییانەی بونە بەشێک لە “پاسەوانی گوند”، لە لایەکی تریش لەگەڵ ئەو هێزانەی کە نزیک بون و نزیکن لە دەوڵەت و ئەکەپە، بە نمونە لەگەڵ هودا-پاڕ و زۆر کەسایەتیی دیکە.

# پارتیی دیمۆکراتیی کوردستان و مەسعود بارزانیی، هۆکارێکی دیکەن کە هەندێک لە کوردەکان دەنگدەدەن بە ئەکەپە، هەرچەندە کەم بن، بەڵام لەڕوی سیمبۆلییەوە مانابەخشە بۆ ئەکەپە.

# هۆکارێکی تر کە کەمتر لەلایەن لایەنگرانی هەدەپەوە ئاماژەی بۆ دەکرێت، ئەوەیە کە هەندێک لە بەرپرسانی هەدەپە زۆر سەرکەوتو نەبونە لە کاروبارەکانیان دا. هەر ئەمەشە وایکرد عەبدوڵا ئۆجەلان رەخنەیان لێبگرێت و داوایکرد کۆنفڕەنسی ئابوریی لە ئامەد ببەسترێت. هەدەپە -مەبەست لەو هێزانەشە کە هەدەپە درێژکراوەیانە- زیاتر جەختیان لەسەر مافە دێمۆکراسیی و نەتەوەییەکان بوە، زیاتر جەختیان لەسەر مافی ژن و مافی منداڵ و مافی ئینسان کردۆتەوە و خەباتیان بۆ کردوە، بەڵام خەڵک لەپاڵ ئەو مافانە دا، لە هەمو شتێک گرنگتر لایان، خۆشگوزەرانیی و ئابورییەکی بەهێزە. بۆیە لە چەند ساڵی رابردو دا، بەجدی هەوڵیانداوە ئەو بۆشاییەش پڕبکەنەوە، بەڵام ئەزمونی حوکومەتداریی و کارگێڕیی، قوڕسە. هەدەپە هێزێکی نوێیە لەناو سیستەمی حوکمڕانیی دا. هەرچەندە هەوڵی جدیی خۆیان دەدەن، بەڵام دەوڵەت هەرگیز هاوکار نییە لە بەرەوپێشبردنی پڕۆژە ئابورییەکان لە ناوچە کوردییەکان دا. ئەوانەی یەک جار سەردانی تورکیایان کردبێت، ئاسان بۆی روندەبێتەوە چۆن دەوڵەت سزای ناوچە کوردییەکانی داوە.

# بەکارهێنانی ئیسلام لەلایەن ئەکەپە بەسەرکەوتویی و زۆر بەخراپی هۆکارێکی هەرە کاریگەرە لەوەی خەڵک دەنگ بە ئەکەپە دەدات. هەرچەندە بەکارهێنانی هەر ئامرازێکی دینیی و گوتارێکی دینیی لە هەڵبژاردن دا بەپێی قانون قەدەغەیە لە تورکیا، بەڵام ئەردۆغان دەبینن قوڕئان بەکاردێنێت. هەدەپە هانای بۆ وەسیلەی وا نەبردوە، یان رونتر بڵێم سەرکەوتو نەبونە لەوەی گوێ لە بیر و تێڕوانینەکانی ئۆجەلان بگرن بۆ شێوازی مامەڵەکردنیان لەگەڵ ئیسلام. با نمونەیەک باسبکەین، لە پەیامی نەورۆزی ساڵی ٢٠١٣ دا، پەیامەکەی ئۆجەلان زۆر گونجاو بو لەگەڵ کڕۆک و ناوەڕۆکی ئیسلام، ئاماژەشی بە “ئیسلام” کردبو وەک دینی مەحەبەت و پێکەوەژیان، بەڵام هەدەپە نەیتوانیوە سود لەوە وەربگرێت. راستە لەناو هەدەپە دا کاندیدی وەک ئاڵتان تان و هودا کایا هەن، بەڵام لە بەرانبەر دا، میدیای دەوڵەت و ئەردۆغان زۆر خراپ لەسەر ئەو مەسەلەیە دژ بە هەدەپە ئیشدەکەن.

# میدیای هەدەپە، ئابوریی هەدەپە، پشتیوانیی سەرمایەداران لە هەدەپە، بە بەراورد بە ئەکەپە، لە ئاستی نەبون دایە.

دەنگدانی کوردان بە ئەکەپە روداوێکی نامۆ و نائاسایی نییە. هەرگیزیش ئەوانە بە خائین و جاش دانانێم کە دەنگدەدەن بە ئەکەپە، بەڵکو پێموایە دەبێت هەدەپە خەباتی خۆی فراوانتر و جدیتر بکات تا ئەو دەنگانەی ئەکەپە لە کوردان دەدزێت، بیباتەوە. رۆژ دوای رۆژ ئەو دەنگە دزراوانە دێنەوە. هەرچەندە هەندێک لەو دەنگانە خۆیان فرۆشتوە بە دەوڵەت و ئەکەپە، وەک ئەو کوردانەی لە ساڵانی هەشتاکان دا ئەنفالی کوردیان کرد، بەڵام هێشتاش خەباتی رزگاریخوازیی کوردستان زۆری ماوە بە مەنزڵ بگات. ئەوەی لە هەڵبژاردنی رابردو دا دژ بە هەدەپە بو، ئێستا کامپێین بۆ هەدەپە دەکات.

ئێن ئار تی

واژه «جاش» چگونه وارد ادبیات سیاسی کردستان شد؟

معنی کلمه «جاش» و جایگاه و عمل‌کرد جاش‌ها در ادبیات سیاسی کردستان- علی‌اصغر فریدی– خودنویس

جاش کیست؟ این کلمه که برای تحقیر کردهای همراه با حکومت به کار می‌رود، چرا وارد ادبیات سیاسی کردها شد؟ فرق «جاش‌های مسلح» با «جاش‌های رسانه‌ای» چیست؟

در هر جنبشی که تا کنون در دنیا که رخ داده، همیشه عده‌ای به دلایل مادی، برای به ‌دست آوردن پست و مقام یا گاه به دلیل وابستگی فکری با حاکمان، همراه آن‌ها شده و علیه جنبش به پا خاسته‌اند. در هر بخشی از کردستان نیز که در آن مبارزه‌ای وجود داشته، این قاعده جاری بود و عده‌ای علیه مبارزات و جنبش‌ها، به همراهی با حکومت پرداخته‌اند.

در کردستان ایران و عراق به کسانی که با حکومت همراه شده و به جنگ با احزاب و جنبش‌های کردی پرداختند «جاش» و در کردستان ترکیه به آن‌ها «قروجی» می‌گویند. 

هر کلمه و اصطلاحی در هر زبانی معمولا دارای ریشه تاریخی و وجه تسمیه خاص خود است که انسان‌ها بنابه ضرورت آن را به وجود آورده و مورد استفاده قرار داده‌اند.

مدت‌ها است که نه تنها در زبان مردم کوچه و بازار بلکه در ادبیات سیاسی کردستان از کلمه‌ای به نام جاش استفاده می‌شود و این واژه در دیالوگ‌های سیاسی گاه و بی‌گاه به گوش می‌رسد.

هرچند واژه‌ای جاش در جامعه کردستان و در ادبیات سیاسی آن به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در مورد چگونگی ورود این کلمه‌ی غیر مرتبط با سیاست، به دنیای مبارزه نظامی و سیاسی کمتر سخن به میان آمده است.

در پایگاه اینترنتی لغت‌نامه دهخدا، اعضای سایت کلمه جاش را به معانی «سرسپرده، سرسپرده دشمن، شنود، شنود دشمن، گماشته دشمن، مزدور، مزدور دشمن، خبرچین، خبربر، جاسوس، کسی که به دشمن یاری می‌رساند، خودی که در جرگه دشمن است، خودی که در جرگه دشمن بر علیه انقلاب می‌جنگد، نیروی واپس‌گرا که روبروی آزادی‌خواهان می‌ایستد» و مانند آن آورده‌اند.

اما در فرهنگ لغت کردی هه‌نبانه بورینه، جاش به معنی «کره‌الاغ، محلل، کنایه از خودفروش به بیگانه» آمده است.

گفته می‌شود که این کلمه نخستین بار توسط ماموستا هژار شاعر، ادیب، و نویسنده کرد وارد ادبیات سیاسی کرد شد و سپس به سرعت در جامعه رواج یافت.

دلیل استفاده از کلمه جاش به معنی «کره‌الاغ» شاید تا اندازه‌ای در میان مردم عادی و حتی احزاب کرد برای تحقیر کسانی‌است که با حکومت همکاری می‌کنند به کار می‌رود اما در واقع فلسفه اصلی استفاده از این کلمه علاوه بر تحقیر به این دلیل است که این افراد، هنوز از لحاظ فکری، مالی و سازماندهی به بلوغ نرسیده و همچون کره‌‌ای نابالغ هستند که هنوز به مراقبت مادر خود که همان حکومت باشد، نیاز دارند و بدون وجود او قادر به ادامه حیات نیستند. اما روایتی که از ماموستا هژار در رابطه با علت استفاده از این کلمه نقل می‌کنند، این است که، جاش یا همان کره‌الاغ، تنها حیوانی است که در حین راه رفتن همیشه پیشاپیش مادرش حرکت می‌کند، و نیروهای مسلح کرد طرفدار حکومت نیز به دلیل آشنایی با منطقه کردستان، در حین گشت و در زمان جنگ همیشه پیشاپیش نیروهای حکومتی حرکت می‌کنند و این تشابه کره الاغ و نیروهای طرفدار حکومت در کردستان باعث این نام‌گذاری شده است.

این نیروها که در ایران، جمهوری اسلامی آن‌ها را پیشمرگان مسلمان کرد نامیده است، زیر مجموعه سپاه پاسداران هستند. آن‌ها در مناطق کردنشین و اولین بار در سال ١٣٥٨ توسط سپاه پاسداران در کرمانشاه و بە سرپرستی پاسدار محمد بروجردی با هدف سرکوب مبارزات مردم کردستان سازمان دادە شدند و در اولین اقدام در عملیاتی با نام پاک‌سازی شهر کامیاران توسط سپاه شرکت کردند.

البته حقوق این «پیشمرگان مسلمان»که مخالفان کرد آنها را «جاش‌» می‌نامند، در طول دوران حاکمیت جمهوری اسلامی بنابه توضیحی که در ابتدا بیان شد -یعنی رابطه مادر و فرزندی- رعایت نشد و بارها شاهد آن بوده‌ایم که هرگاه این فرزند نابالغ (جاش) دیگر استفاده‌ای برای حکومت (مادر) نداشته باشد، به راحتی از حمایتش دست خواهد کشید و بعضا نیز در صورت کمترین احساس خطری او را به گور خواهد سپرد. به عنوان نمونه می‌توان به هیوا تاب اشاره کرد که از پانزده سالگی به گفته کردها، «جاشایتی» (جاش شدن) را آغاز کرد و در ٤٦ سالگی نیز توسط حکومت اعدام شد.

و اما با پیشرفت دنیای تکنولوژی و به ویژه رسانه، جمهوری اسلامی با درک این موقعیت و قدرت رسانه جاشایتی را به این عرصه نیز کشاند و البته در اوایل تا اندازه‌ای هم موفق عمل کرد.

در میان همان افرادی که پیش از این ذکر شد، یعنی آنانی که به دلایل مادی یا برای به دست آوردن پست و مقامی، با حاکمان همراه می‌شوند، کسانی وارد عرصه جاشایتی به سبک رسانه‌ای شدند که، زبان و قلم خود را در اختیار جمهوری اسلامی قرار دادند و بعضاً در مواقع مشخص با ظاهر شدن در رسانەهای بین‌المللی، جنایات جمهوری اسلامی را توجیە می‌کنند، و یا با بە راه انداختن بحث‌های گمراه کنندە و با شیوەهای سازمان دادە شدە توسط جمهوری اسلامی، سعی در منحرف کردن افکار عمومی دارند.

 این افراد کە با امتیازات سپاه بە دانشگاه‌ها راه یافتەاند و فارغ از میران سواد واقعی، مدارک عالی‌ در رشتەهای مهم علوم انسانی بە آن‌ها اعطا شدە، سعی دارند با استفادە از نظریەهای جهانی سیاسی، جامعەشناسی، فلسفی و غیرە، مبارزات و خواست‌های مردم کرد و جنبش‌ها و احزاب سابقەدار کردستان را بە چالش بکشند و در مقابل بر جنایات جمهوری اسلامی نیز سرپوش علمی بگذارند.

«جاش‌های رسانه‌ای» که به مراتب مخرب‌تر و خطرناک‌تر از به قول کردهای مخالف جمهوری اسلامی «جاش‌های مسلح» هستند، بیش‌تر با عنواینی چون روزنامەنگار، محقق، روشن‌فکر و یا وبلاگ‌نویس ظاهر می‌شوند و از خلاءهای ما بین احزاب کردستان برای پر کردن مطالب سایت‌های حکومت ایران استفادە می‌کنند.

این افراد حتی گاه برای جلب اعتماد جامعه، خود را بە عنوان مخالف جمهوری اسلامی نشان می‌دهند و با این نقاب، سایت‌ها و دستگاه‌های تبلیغاتی وابستە بە سپاه در کردستان را می‌گردانند.

کالبد شکافی «سیاست رای» در کردستان طی ۳۰سال گذشته- صلاح الدین خدیو

روانگه: یادداشت “کالبد شکافی سیاست رای در کردستان طی ۳۰سال گذشته” به قلم دکتر صلاح الدین خدیو دو سال پیش انتشار یافت. بازنشر این یادداشت همزمان با سالگرد انتخابات 24 خرداد 1392 می تواند به فهم ” سیاست رای” در کردستان کمک نماید.

تابلوی اول؛ کردستان۳۰ سال قبل

اگر خرداد ۶۱ و عملیات بیت المقدس و فتح خرمشهر ، یکی ازاصلی‌ترین فرازهای جنگ عراق علیه ایران و به نوعی تعیین کننده دورنما و خط مشی‌های اصلی سال‌های بعد ازآن است ، پاییز ۱۳۶۲ نیز برای جنگ داخلی کردستان که اندکی پس از پیروزی انقلاب آغاز شد، منزلت مشابهی دارد. درست سی سال پیش نطام تازه تاسیس که در جنگ با عراق دست بالا را یافته و به طراحی استراتژی تهاجمی مشغول بود عزم خود را جزم نمود تا تکلیف جنگ در کردستان را هم یکسره کرده و پس از آن به فعال کردن جبهه غربی بر علیه ارتش عراق بپردازد. پس از بازپس گیری بیشتر مناطق سوق الجیشی و حساس کردستان از احزاب مخالف پاک سازی و باز پس گیری جاده مرزی سردشت – پیرانشهر که اهمیت ارتباطی و تدارکاتی عمده‌ای برای اپوزیسیون مسلح کرد داشت در دستور کار فرماندهان نظامی قرار گرفت اهمیت و حساسیت این نبرد به گونه‌ای بود که رهبری حزب دموکرات کردستان ایران ناچار شد صدها نفر از پیشمرگانِ اتحادیه ی میهنی کردستان ، را به­منظور ترمیم خطوط مقدم جبهه جنگ به یاری فرا خواند. پیشقراولان طرف مقابل را هم نیروهای حزب دموکرات کردستان [عراق] به رهبری مسعود بارزانی تشکیل می دادند که به دلیل کارآموزدگی در نبرد‌های چریکی در کنار نیروهای سپاه نقش پراهمیتی در این نبرد ایفا کردند. تقدیر تاریخ دو حزب اصلی و در حال حاضر شریک اقلیم کردستان عراق را در مهم‌ترین نبرد نظامی کردستان ایران روبروی هم قرار داده بود. همانگونه که در ابتدا هم اشاره شد، این نبرد خونین و پرتلفات با عقب نشینی احزاب مسلح کرد و پاکسازی جاده فوق الذکر به پایان رسید .

پیامد نظامی این جنگ خود را به صورت انتقال و تبعید مرکزیت احزاب کرد به خارج از ایران پس از پنج سال حضور قاطع و مؤثر در داخل کشور نشان داد. اما پیامد‌های سیاسی آن به مراتب مهم تر بود . از سال ۱۳۶۲ و بدنبال این نبرد، راهبرد مسلحانه احزاب کرد با چالش‌های عمیقی مواجه شد و دوران تازه‌ای در کردستان آغاز گشت. همزمان با کاهش توان عملیاتی چریک‌های کرد، قدرت مانور و تاثیرگذاری نظام جمهوری اسلامی هم در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی کردستان افزایش می یافت. اگر چه دوران بحرانی پنج ساله قبل از آن، زخم‌های باز و عمیقی در این خطه بر جای گذاشته و مثلا مشارکت در انتخابات بعنوان یکی از گونه‌های مهم سیاست ورزی یا شاید تنها فرصت آن در غیاب احزاب و نهادهای سیاسی، در ذیل وضعیت جنگ و ناآرامی در منطقه، صورتی متفاوت با دیگر استان‌ها و مناطق کشور یافته بود. اولین انتخابات جمهوری اسلامی که همه پرسی برسر شکل آتی حکومت بود ،هم با تحریم همه جانبه احزاب کرد روبرو شد و هم بدلیل تسلط بلامنازع آن‌ها بر منطقه، در بسیاری از شهرها وحوزه‌ها اصلا مجال برگزاری نیافت .

مرداد همان سال (۱۳۵۸) انتخابات خبرگان رهبری برگزار شد که طی آن از حوزه انتخابیه آذربایجان غربی، عبدالرحمن قاسملو دبیر کل وقت حزب دموکرات انتخاب گردید. ۲۸ مرداد همان سال اما، روز افتتاح نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری درست مصادف بود با تشدید بحران در کردستان و جنگ در پاوه و فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی برای اعزام نیرو به این شهر. در چنین شرایطی رهبر وقت حزب دموکرات هیچگاه فرصت و اجازه ی حضور در مجلس خبرگان را نیافت. در اواخر همان سال هم انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار شد که طی آن کاندیداهای وابسته به حزب در بیشتر شهرهای کردستان حائز اکثریت آرا شدند . غنی بلوریان زندانی سیاسی قدیمی و عضو رهبری حزب دموکرات و بعدا حزب توده ،در مهاباد اکثریت قاطع آرا را نصیب خود کرد. با آغاز سال ۱۳۵۹ درگیری‌ها در کردستان تشدید و شکاف نظام سیاسی با احزاب معارض هم بیش از پیش تعمیق شد. این مسئله باعث شد تا وزارت کشور نتیجه انتخابات در حوزه‌های یادشده را نپذیرد و نمایندگان فوق الذکر فرصت ورود به مجلس شورای اسلامی را نیابند. معدود نمایندگان راه یافته در این دوره و یا انتخابات میان دوره‌ای مجلس اول هم فرجامی بهتر نیافتند و بعلت دو قطبی شدن فضا و غلبه نگاه امنیتی، یا خود جو حاکم بر مجلس را برنمی تافتند و یا در جلب رضایت موکلانشان باز می ماندند. در تمام این سال‌ها همیشه میانگین مشارکت مردم کردستان پایینتر از متوسط کشوری بود . مثلا در انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری که به انتخاب بنی صدر انجامید ، مردم کردستان با نرخ مشارکت ۸/۱۲ درصد، کمترین میزان مشارکت در کشور را به­خود اختصاص دادند .

فرجام نبرد جاده سردشت- ‌پیرانشهر گرچه به عقب نشینی نمایندگان سیاست رادیکال از کردستان انجامید ، اما لزوما به معنای تبعید کامل و فراگیر نگره‌های سیاسی رادیکال نبود. چه در این طرف قضیه هم، بدلیل غلبه و تعمیق نگاه امنیتی، خوان سیاست نهادی و فرصت برای سیاست ورزی انتخاباتی چندان گشوده نبود. چه گویی نظریه دومطلق «امیرپرویز پویان» اینجا به گونه‌ای دیگر خود را به واقعیت سخت و پیچیده امر سیاسی در کردستان آویزان کرده بود. میان دو مطلقِ “رادیکالیسم سیاسی اپوزیسیون مسلح” و “نگاه امنیتی مطلق انگار و بی‌چون و چرای حاکمیت”، مردم کرد بایستی راه سومی می یافتند؛ مشارکت معنادار در انتخابات و برآمدن سیاست رای از دل آن، طلیعه و راهگشای این مسیر سخت و دشوار بود.

تابلوی دوم ؛ کردستان ۲۰سال قبل

اگر در گذشته‌ای نه چندان دور، انتخابات‌های ریاست جمهوری ایران از حیث رقابتی بودن چنگی به دل نمی زدند و بیشتر نمایشی بی‌رونق از مردم سالاری به شمار می رفتند، بیست سال پیش در کردستان اما اتفاقی روی داد که این معادله را بهم ریخت و دوباره عنصر رقابت را که پس از نخستین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۵۸، به نوعی مرخصی اجباری رفته بود، احیا و برخی ظرفیت‌های نهفته مدنی و اجتماعی انتخابات ریاست جمهوری را هویدا نمود. احمد توکلی در ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۷۲ برخلاف دو نامزد دیگر، جاسبی و طاهری که تصور میشد برای خالی نبودن عریضه وارد عرصه شده اند، زبان به انتقاد از سیاست‌های اقتصادی دوران سازندگی گشود. انسداد سیاسی در کنار تورم شدید ناشی از اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی ویژگی عصری بود که سرانجام ایران ملول از جنگ هشت ساله و خسته از شرایط سخت دوران بازسازی را به عصر دوم خرداد رساند. در چهار ساله اول ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی ، که کشور هر روز شاهد افتتاح پروژه‌های بزرگ و کوچک اقتصادی بود، به کردستان بهره‌ای از دلارهای نفتی و وام‌های دریافتی از منابع خارجی نرسید. بماند که سایه دهه شصت هم هنوز بر حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی سنگینی می کرد. آنهم به اندازه‌ای که تصلب و جان سختی ساختارهای امنیتی و تداوم ذهنیت‌ها و روشهای سیاسی مرسوم دهه اول انقلاب نامگذاری بازه زمانی ۱۳۷۶-۱۳۵۹را به عنوان ” دهه شصت بزرگ” در کردستان چندان پربیراه نسازد.

همه اینها باعث شد که مردم کردستان با رای معنادار به احمد توکلی اعتراض خود را نسبت به سیاست‌های مرکز به نمایش بگذارند. در حالی که توکلی با فاصله زیاد در کردستان هاشمی را پشت سر گذاشت ، در آذربایجان غربی تنها با اختلاف ۱۳ هزار رای در رده دوم ایستاد. این اختلاف اندک بیانگر آن بود که در این استان هم وی مورد اقبال کردها قرار گرفته و هاشمی پیروزی نسبی خود را مدیون آرای سایر ساکنان استان بوده است. این مشارکت معنادار و متفاوت یکی از نخستین طلیعه های تولد سیاست نهادی و نوعی پیشاهنگی برای جنبش مدنی مردم ایران در خرداد چهارسال بعد بود. واضح است که ماهیت رای کردها اعتراض به سیاست‌های دولت سازندگی بود و نه همدلی با گفتمان و برنامه های توکلی. هشت سال بعد در انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری که اینبار احمد توکلی با شعار “دولت پاک برای ملت پاک ” در برابر سید محمد خاتمی قرار گرفت ,کردها با دادن رای قاطع و دوباره به دولت اصلاحات ، ماهیت سلبی و پیام اعتراضی رای هشت سال پیش خود را بوضوح نشان دادند.

شایان ذکراست که در انتخابات دوم خرداد هم میزان آرای خاتمی در سقز بالاتر از زادگاهش اردکان بود.

تابلوی سوم ؛کردستان ۱۰ سال قبل

ده سال پیش و در جریان برگزاری هفتمین انتخابات مجلس شورای اسلامی نرخ مشارکت پایین مردم کردستان –حتی پائین تر از میانگین پایتخت وکلان شهرهای ایران – نشان داد که منطق ورای رفتار انتخاباتی مردم حتی در انتخابات‌های محلی و منطقه ای، نه از جنس حساسیتهای غیر سیاسیِ محلی دیگر شهرها و ولایات کوچک کشور بلکه به میزان زیادی نزدیک به ذهنیت و انگاره‌های فکری طبقات متوسط و میانی پایتخت و شهر‌های بزرگ است. در این انتخابات که بیشتر نمایندگان کرد دوره ششم مجلس رد صلاحیت شده بودند، کردها همنوا با موج سرخوردگی طبقات متوسط مستقر در تهران و شهرهای بزرگ از دولت مردان اصلاح طلب و نیز ناخرسندی از کارشکنی رقبای اصولگرایشان، با صندوق‌های رای قهر کردند. مشابه این اتفاق یک سال قبل نیز در جریان برگزاری دومین دوره انتخابات شوراها روی داده بود. سرخوردگی ملی ناشی از به سرانجام نرسیدن کافی و وافی به مقصود برنامه توسعه سیاسی و مقاومت شدید بدنه محافظه کار ساخت قدرت در برابر اصلاحات که برآیند خود را بصورت خستگی و فرسودگی نیروهای اجتماعی هوادار تغییر نشان داده بود، در کنار تحولات سریع و ناگهانی سیاسی در عراق که سبب برآمدن دولت اقلیم کردستان به مثابه بازیگری جدید و مؤثر در منطقه شد، از سویی دورنمای موفقیت و فایده مندی سیاست نهادی را زیر سؤال برده و از سویی دیگر و به همان اندازه بر جذابیت‌های سیاست رادیکال مشابه سال‌های اول انقلاب افزوده بود. برحسب اتفاق علام موجودیت گروه پژاک ، شاخه ایرانی حزب کارگران کردستان، در همین حال و هوا صورت گرفت.

تلاقی این دو سیاست در کردستان اوایل دهه هشتاد که ابتدا از قهر با صندوق‌های رای آغاز شد ، در ادامه به پیدایش نوعی ” سیاست خیابانی ” منجر شد که در ابتدا (۱۳۸۴-۱۳۸۲) تنها با میزبانی خیابان‌های مهاباد و سرانجام در تابستان ۱۳۸۴ بصورت بحرانی فراگیر به فضاهای شهری تقریبا همه شهرهای کردنشین از اشنویه در شمال تا پاوه در جنوب کشیده شد. اما برخلاف تصور و آرزوی حامیان سیاست رادیکال که تمنای بازگشت به کردستان سال‌های اول انقلاب را داشتند ، این گونه سیاست، نه تعمیق یافت و نه تداوم. چه کردستان سال‌های دهه هشتاد، آنقدر از لحاظ جمعیتی، اقصادی و فرهنگی تغییر ساختاری کرده بود که چندان پذیرای الگوهای سیاست ورزی دهه شصت نباشد و سیاست رای را به تمامی کنار بگذارد. به عبارت دیگر “قهر انتخاباتی” که به صورت نرخ مشارکت‌های زیر ۲۰ درصد، در انتخابات‌های مجلس هفتم و ریاست جمهوری ششم در مهاباد و بوکان و سقز دل هواداران سیاست ” قهر انقلابی ” را ربوده بود، تنها پرده‌ای دیگر و البته دراماتیک از سیاست نهادی بود و نه لزوما چرخشی گفتمانی در عرصه سیاست. حتی در همین سال‌های قهر و اعتراض هم که نرخ مشارکت به این میانگین‌های دردناک رسیده بود، باز اصلاح طلبانی چون کروبی و معین و اعتدال گرایانی چون هاشمی رفسنجانی در صدر بودند تا این قاعده که هیچ اصول گرایی تاکنون نتوانسته رای مردم کردستان را بگیرد، همچنان بدون استثنا بماند.

تابلوی چهارم ؛ کردستان امروز

امروز و پس از گذشت ده سال از آن روزها، باز کردستان در نوک پیکان تحول خواهی مردم ایران ایستاده است. دوشنبه بیستم خرداد، اقشار میانی تهران و شهرهای بزرگ هنوز درگیر «دیالکتیک ناز و نیاز» با صندوق‌های رای بودند، که شور امید به تحول و تکرار دوم خردادی دیگر، خیابان‌های سنندج را فرا گرفت و آن‌ها ناباورانه دریافتند که با روحانی هم می شود به پیروزی رسید. چهار سال قبل از آن هم خاتمی در جمع فعالین و اصلاح طلبان کرد اعلام نامزدی کرده و در فردای انتخابات پر حادثه خرداد ۸۸ هم برابر آمارهای وزارت کشور مهاباد، بوکان و سقز و بانه در کنار هم کیشانشان در سیستان و بلوچستان با اختلافی فاحش موسوی را بر رقیب اصول گرا و ” یارانه بخشش ” ترجیح دادند. بدون شک اینبار تنها اگر آرای قریب به ۸۰ درصدی شهرهای کردنشین آذربایجان غربی نصیب روحانی نمی­شد­ ، انتخابات به دور دوم می رفت و چه بسا سرنوشتی متفاوت می یافت. صد البته این گزاره در مورد میزان آرای روحانی در استانهای بلوچستان و کردستان هم صادق است .

واکاوی سیاست رای در کردستان

. همراهی همیشگی مردم کردستان با سیاست­های اصلاح­طلبان و نیز اعتدال گرایان و مرزبندی همیشگی با جناح راست در کلیت آن برخلاف بسیاری از مناطق ایران، نیازمند توضیح و تفسیر بیشتر است. حتی تفاوت معنادار الگوی مشارکت ساکنان کرد نشین استان آذربایجان غربی و همسایگان آذریشان خود واجد دلالت های پراهمیتی است که برای نمونه از پاره ای نابرابری­های نهادی، اقتصادی و فرهنگی حکایت می­کند.

واکاوی سیاست رای در کردستان مستلزم شناخت و آگاهی از مقوله ” ذهنیت سیاسی ” رای دهندگان کردستانی است. در جوامع فاقد نهادهای سیاسی مدرن و حوزه عمومی فعال و کارا ، درک و فهم ذهنیت سیاسی با دشواری هایی همراه است. در چنین جوامعی فهم سنتی از سیاست معمولا ریشه در تجربیات تاریخی دارد. بماند که درک تاریخی مردم هم در غیاب آزادی پژوهش و تاریخ نگاری‌های علمی و آزاد، بیشتر متأثر از روایت‌های اسطوره‌ای و فرا تاریخی است. نقش پارادوکسیکال مذهب شیعه در تکوین جامعه شناختی مفهوم هویت ملی در ایران از حدود ۵۰۰ سال قبل به این سو، اگرچه کارکردهای مهمی در حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی ایران داشته، اما از جانب دیگر به نوعی احساس غیرخودی بودن و بیگانگی با مفهوم ” دولت ” در کردستان سنی مذهب را دامن زده است. اسطوره ” خودی و غیر خودی ” بودن که مخلوق فرایند ملت سازی دوران صفویه در پنج سده قبل است و نیز اسطوره ” قربانی و مظلوم بودن ” که از مدرنیزاسیون آمرانه و اقتدارگرای عصر پهلوی نشأت گرفته، از مهمترین ” مصالح ” این ذهنیت سیاسی بشمار می روند. صد البته مصادیق و شواهد عینی هم به اندازه کافی وجود دارند که این اسطوره‌ها را زنده و معتبر نگه دارند . عقب ماندگی صنعتی کردستان ایران نسبت به استان‌های توسعه یافته تر ، تبعیض‌های مذهبی و زبانی ساختاری و روزمره، نبودن میانجی‌ها و واسطه‌های کرد و بومی که ارتباط جامعه محلی را با ساخت مرکزی قدرت از کانال‌های مناسب و معتبر برقرار سازد، خالی بودن لایه‌های بالایی بوروکراسی از مدیران کرد و اهل سنت و … همه و همه جامعه رای دهنده را به سمت نوعی مشارکت اعتراضی و انتخاب افراد زاویه دار با ساخت مرکزی قدرت می کشاند .

منزه طلبی سیاسی ناشی از حضور انگاره‌های سیاست رادیکال که زمانی با حضور فیزیکی احزاب اپوزیسیون کرد گفتمان غالب بود و امروزه هم یکی از گفتمان‌های تاثیرگذار است، باعث ایجاد نوعی نظام ارزش گذاری شده که اساسا امکان گرایش به جریان‌های سیاسی راست و همسو با قدرت را تضعیف می کند .

این ذهنیت سیاسی را البته با تسامح بسیار می توان با نگرش ها و جهت گیری های فرودستان در دمکراسی های لیبرال قیاس گرفت. البته با در نظرگرفتن این نکته که تفاوت نظام انتخاباتی ایران با این کشورها بسان فاصله زمین و آسمان است. در آنجا رای اقلیت‌های قومی و مذهبی، گروه‌های کم درآمد و مهاجران اغلب نصیب جناح چپ این کشورها می شود. برای نمونه می توان به گرایش انتخاباتی عرب‌های داخل خط سبز – فلسطینیان ۱۹۴۸ – به حزب کارگر و دیگر احزاب چپ این کشور, استقبال جوامع و اقلیت‌های فرهنگی، زبانی و نژادی بعضا مسلمان کشورهای اروپایی از نامزدهای حزب سبز و یا احزاب چپگرای کارگر و سوسیالیست و سوسیال دموکرات و به همان میزان پرهیز و دوریشان از جناح راست و احزابی چون دموکرات مسیحی و جمهوری خواه اشاره نمود. از این منظر می توان استدلال نمود که در شرایط عادی همواره بیشتر آرای مناطق کرد و سنی نشین به احزابی تعلق می گیرد که در منتهی الیه چپ فضای سیاسی ایران سرگرم سیاست ورزی هستند. با این تفاوت که در دمکراسی های لیبرال خصوصا پس از تجربه­ی موفق تاچریسم و احزاب راستگرا در زمینه تسخیر پایگاه رای احزاب چپ و سوسیالیست، صیانت از پایگاه رای و جلب رضایت هوادارن به ضرورتی فوری تبدیل شده است. اما در ایران نزد بسیاری از گروه های اصلاح طلب و میانه کسب آرای مردم کردستان همواره امری بدیهی پنداشته می شود و لذا بازنگری در الگوهای حکمرانی و نیز گفتگو و جلب رضایت مردم کردستان محلی از اعراب ندارد.

نکته ی فوق ما را به این حقیقت رهنمون می ­سازد که نباید همواره نوع و نرخ مشارکت مردم کردستان را کاملا سلبی فرض کرده و آن را تنها در وجه اعتراضیش خلاصه نماییم. امید به تغییر وضع موجود و خواست بازنگری در الگوهای حکمرانی بعد مهمی از این مشارکت معنا دار است . همراهی بدون انقطاع مردم کردستان در این سال‌ها با اصلاح طلبان و نامزدهایشان به بهترین وجه بیانگر تداوم این امید و اعتماد است. مردم کردستان دست کم امیدوارند که حاملان و عاملان گفتمان اعتدال و اصلاح زمینه­هایی برای زیست برابر، توازن در توسعه و گشایش فضای سیاسی و فرهنگی فراهم نمایند.

بیش از سی سال پیش که کردستان در آتش رادیکالیسم سیاسی می سوخت، گروه‌ها و محافل چند ده نفره و از همه جا رانده و مانده چپ مارکسیستی از اقصی نقاط کشور راهی کردستان می شدند تا در ازای هزینه‌های سنگین مادی و معنوی که بر دوش مردمان آن دیار و جنبش کردی گذاشته بودند، دیار میزبان را ملقب به ” سنگر آزادی ایران ” نمایند. آش نخورده و دهن سوخته‌ای که تنها ره آوردش رنج و مرارت مضاعف و افزون مردمانش بود. اگر این عنوان پر طمطراق تنها تعارفی توخالی و شعاری پر زرق و برق در روزگاران شعارزده آنزمان بود، سیاست رای و صبر و مدارای مدنی و استقامت‌های نظری متناظربا آن ، به حق کردستان را پیشقراول جنبش مدنی مردم ایران کرده است.این طلایه داری را ارج باید نهاد.

آیا پایان مذاکره ترکیه با کردها فرا رسیده است؟

DW: اردوغان گفت ما در ترکیه “مسئله کرد” نداریم. نمایندگان کردها نیز هشدار دادند مذاکرات صلح با کردها به خطر افتاده است. اکنون ترکیه در مقابل پرسش سرنوشت ساز “ادامه یا پایان مذاکرات برای صلح” قرار گرفته است.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه روز چهارشنبه (۲۹ آوریل/ ۹ اردیبهشت) مذاکره با کردها را رد کرد و گفت که “با تروریست‌های (وابسته به حزب پ ک ک) مذاکره نخواهد کرد”. وی همچنین تاکید کرد که در کشورش “مسئله کرد” وجود ندارد.

نمایندگان مشهور کرد در ترکیه از جمله صلاح الدین دمیرتاش، رئیس حزب دموکراتیک خلق‌ها و نماینده دیاربکر در پارلمان ترکیه، پروین بولدان و ادریس بالوکن، روسای فراکسیون حزب دموکراتیک خلق​ها به این موضع‌گیری اعتراض کردند. کردها می​گویند رئیس جمهور ترکیه با این سخنان مذاکرات را “بی​اساس” کرده است.

در سال​های اخیر حل مشکلات کردها در ترکیه اولویت​ سیاست​ داخلی دولت این کشور بوده است. پس از روی کارآمدن اردوغان مذاکرات صلح با تشکیل “هیئت ناظر در روند مذاکرات” آغاز شد. کردهای ترکیه در صحنه سیاسی این کشور نیز نقش مهم و فعالی را برعهده گرفتند. برای نخستین بار ۳۶ نماینده کرد به پارلمان ترکیه راه یافتند. این نمایندگان آزادانه از دولت و سران ترکیه انتقاد و خواسته​هایشان را مطرح می​کنند.
اکنون ترکیه در آستانه انتخابات سرنوشت ساز پارلمانی ژوئن ۲۰۱۵ قرار گرفته است. صحبت​های اردوغان درباره کردها به گفته کارشناسان ترک بیشتر برای بدست آوردن آرا ملی‌گراهای ترکیه بوده است. با وجود این بعد از صحبت​های اردوغان بیم آن می​رود که روند مذاکرات با کردها با موانع جدی روبرو شود.
روزنامه​های ترکیه سخنان اردوغان را جدی نگرفتند
از طرفی هم سخنان اردوغان در داخل کشور جدی تلقی نشده است و حتی روزنامه “زمان” که مواضعی انتقادی به مواضع اردوغان دارد به نقل از روزنامه “حریت” صحبت​های رئیس جمهور ترکیه را نقل کرده است. روزنامه زمان (۲۹ آوریل/ ۹ اردیبهشت) نوشته است: «اردوغان طرح گشایش دموکراتیک را به پایان رساند و همه را تهدید کرد.»
در عین حال همین روزنامه با گذاشتن ویدیوی سخنرانی اردوغان یادآور می​شود، پیش از این نیز اردوغان (۱۵ مارس/ ۲۶ فروردین) چنین مطلبی را به زبان آورده بود.
“زمان” در مطلبی به قلم ملیح گاسگار نوشته است: «رجب طیب اردوغان که در سال ۲۰۰۵ در دیاربکر گفته بود در این کشور مسئله کرد وجود دارد و برای حل مسئله در دوره نخست وزیری​اش با پ ک ک مذاکره را آغاز کرده بود در روزهای اخیر سخنان جالبی بر زبان می‌آورد. وی که در شهرهای با روحیه ملی​گرایی چاناق قلعه و بالیک​سیر خطاب به مردم سخنرانی می‌کرد، گفت کدام مسئله کردی؟ دیگر چنین چیزی وجود ندارد. برادر من، چه کمبودی داری؟ آیا تو به عنوان یک کرد در این کشور به مقام ریاست جمهوری رسیدی؟ آری. آیا نخست وزیر شدی؟ بله. آیا در کابینه وزیر داشتی؟ بله. آیا در بالاترین نهادهای دولتی مدیران کرد داریم؟ بلی شما حتی در ارتش هم حضور دارید. ما چه چیزی داریم که شما ندارید؟»
روزنامه زمان تاکید می​کند اردوغان کسانی را که می​گویند مسئله و معضل کردها در ترکیه وجود دارد متهم به ایجاد تبعیض نمود.
هشدار کردها به دولت ترکیه
روزنامه حریت هم روز پنجشنبه (۳۰ آوریل/ ۱۰ اردیبهشت) سخنان سری ثریا اوندور، نماینده حزب دموکراتیک خلق​ها در مجلس ملی ترکیه و سخنگوی “هیئت ایمرالی” را منشتر کرده است که اعتقاد دارد مذاکرات صلح با کردها در ترکیه به پایان راه رسیده است و دولت داوود اواغلو باید تکلیف را یکسره کند. وی افزود: «اگر آنها بر مذاکرات صلح اصرار دارند باید یک هیئت بررسی و یک مجمع مستقل را ایجاد کنند.» به نوشته حریت، اوندر خواستار آن شده است که رئیس جمهور ترکیه در چارچوب وظایف قانونی خود صحبت کند.
اوندر همچنین گفت: «ما خواهان تداوم سفرها به جزیره ایمرالی و دیدار با عبدالله اوجالان هستیم. ما هزار بار هم که شده به جزیره خواهیم رفت ولی اگر مذاکرات جدی و مستقیم با هیئت حکومتیآغاز نشود، خود و افکار عمومی را آلت دست حکومت نخواهیم کرد. برای آخرین بار به حکومت ترکیه هشدار می دهیم که ترک کردن میز مذاکرات صلح به نفع هیچکس نخواهد بود.»
اما با توجه به اوضاع کنونی ترکیه و کردهای این کشور درباره “خاتمه یا ادامه مذاکرات صلح” چه تصمیمی اتخاذ خواهد شد؟
یک کارشناس امور کردها در ترکیه به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ می​دهد: «نزدیک شدن انتخابات پارلمانی ترکیه باعث شده است اردوغان چنین صحبت کند. هدف او از بیان این سخنان صرفا برای کسب آرا ملی‌گراهای ترکیه بوده است. به رغم سخنان اردوغان مذاکرات ادامه خواهد داشت، چرا که تقریبا هر دو طرف در بحبوجه انتخابات نگاهشان به مسئله کردها، مسئله‌ای تبلیغاتی است.»
در همین رابطه روزنامه​ “صباح” ترکیه خبر داده است که اردوغان روز شنبه (۲ مه/ ۱۲ اردیبهشت) به دیاربکر و باتمان، بزرگ​ترین شهرهای کردنشین ترکیه سفر می​کند. با توجه به حساسیت​هایی که در رابطه با “مسئله کرد” به وجود آمده، محافل سیاسی ترکیه اکنون منتظرند ببینند رئیس جمهور در مقابل کردهای کشورش چه توضیحاتی می‌دهد.