مار و ڕۆڵی ئاینی و فەرهەنگیی لە ناو کورد دا لە سەردەمی میدەکانەوە هەتاوەکو ئەمڕۆ- سۆران حەمەڕەش

لە ناو زۆر لە کۆمەڵگە و نەتەوەکانی جیهاندا هەندێک جار ڕووەک، بەرەکەی یان ئاژەڵێک ڕۆڵێکی ئاینی و فەرهەنگی هەیە و هەندێک جار هەر یەک لەوانە دەشێت ببنە جۆرێک لە سیمبوڵ بۆ نەتەوەیەک یان کۆمەڵگەیەک. لە ناو کۆمەڵگەی کوردیشدا یەکێک لەو سیمبوڵانەی کە لە زۆر لایەنی ژیانی کوردەواریدا دەردەکەوێت و شایەنی بایەخپێدانە مارە. بەڵامدەبێت ئەوە بزانرێت کۆمەڵگەی کوردی بە گشتی بەهۆی ئەوەی کە دەزگای پاراستنی فەرهەنگی ئەوتۆی نیە، نەیتوانیوە کە ئەو سیمبوڵانە بپارێزێت و لێیان تێبگات و لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکات. خۆشبەختانە ئاینە کوردەیەکان سەرەڕای ئەو هەموو فشارەی کە دەکەوێتە سەریان لەبەر ئاینی جیاواز لە زۆرینەی موسوڵمان و کوردبوونیان، لە باوەشی گەرمیاندا توانیویانە فیکر و بۆچوون و فەرهەنگی باوباپیرانمان وەک مۆزەخانەیەکی زیندوو بۆ بپارێزن.
کاتێک کە دەچیتە بەردەم دەرگای لالشی پیرۆزی ئێزدیەکان، یەکێک لەو شتانەی کە سەرنج ڕادەکێشێت، ڕەشمارێکە بە تەنیشت دەرگاکەوە کە وەک سیمبوڵێکی پیرۆز مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت و ئەوانەی کە سەردانی لالش دەکەن ماچی ئەو مارە دەکەن (بڕوانە وێنەکەی لای چەپ). بەڵام مار هەر لە لالش نابینرێت، بەڵکو لە زۆربەی نزرگە و شوێنە پیرۆزە ئێزدیەکاندا دەبینرێت. لە ڕاستیدا لە ناو ئەو شتە پیرۆزانەی کە ئێزدیەکان لە لالش هەیان بووە، مارێک بووە کە لە برۆنز دروستکراو بووە. کاتێک کە تورکە عوسمانیەکان لە ساڵی ١٨٩٢ بە سەرکردایەتی عومەر وەهبی پاشا هێرشیانە کردە سەر لالش، ئەو مارە و ماڵ و هەموو موڵکی ئێزدیان بە تاڵانی بردووە. دواتر ئەو مارە و چەندین شتومەکی ئاینی پیرۆزی ئێزدی لە ساڵی ١٩١٤ دا لەلایەن سلێمان نەزیف پاشای عوسمانیەوە گەڕێنراوەتەوە بۆ ئێزدیەکان. بە داخەوە لەو کاتەوە بەهۆی ئەو ژینکە نادۆستەی کە ئێزدیەکانی تێدا دەژی، کەس نازانێت ئەو مارە چی بەسەر هاتووە. بەڵام هەتاوەکو ئەمڕۆش لە ناو بنەماڵەی شێخ حەسەن تامۆیانی ئێزدی لە ئەرمینیادا کە بنەچەیان بۆ ناوچەی سنجار دەگەڕێتەوە، هەژدیهایەکی کانزایی هەیە کە سەدان ساڵە لە ناو ئەو بنەماڵەیەدا ماوەتەوە و هەتاوەکو ئەمڕۆ لە ڕێوڕەسمی ئاینی و چارەسەری نەخۆشیدا سوودی لێ وەردەگیرێت (بڕوانە وێةەکەی ناوەڕاست).

لە ڕاستیدا لەوە دەچێت لە ڕابردوودا مار بەشێوەکی زۆر بەرچاو لە ناو ئاین و فەرهەنگی کوردیدا ڕەگی داکوتابێت. بۆیە ئەرمەنیەکان کە دراوسێ و تێکەڵی میدەکان بوون، بە میدەکان دەڵێن “مار”. جگە لەوە دوایەمین پاشای میدی ناوی ئەژدەهاک (هەژدیها) بووە. هەرچەندە هەتاکوە ئێستا شتێکی ئەوتۆ سەبارەت بە ئاین و بیروبڕوای میدەکان نازانرێت، بەڵام ئەو دوو بەڵگەیە ئەوە دەسەلمێنێت کە مار و هەژدیها لە ناو مید/کورد دا مانایکی ئەرێنی هەبووە. تەنانەت لە چیرۆکی نوح دا کە ئێزدیەکان دەیگێڕنەوە، دەڵێن کە لە کاتی لافاوەکەدا و کاتێک کە هەموو دنیا ئاو بووە، کەشتیەکەی نوح نزیک چیای شنگار دەبێتەوە و لەوێ دەیدا بە نوکی چیاکەدا و کون دەبێت، مارێک خۆی پەپکە دەکات و کونی کەشتیەکە دەگرێت و کەشتیەکە لە نوقوم بوون دەپارێزێت هەتاوەکو لای چیای جودی دەگیرسێتەوە.

بە گشتی مار/هەژدیها لە ئاینە کوردیەکان و ئەو ئاینانەی کە پەیوەندیان بە کوردەوە هەیە، ڕۆڵێکی ئەرێنیان هەیە. لە ناو مانیەکاندا هەژدیها/مار ڕۆڵێکی پیرۆزی هەبووە و ئەوان نوێژیان بە ئاڕاستەی خۆر کردووە . هەمان هەڵسوکەوت لە ناو ئێزدیەکاندا ئەمڕۆش ماوە و ئەوانیش نوێژ بە ئاڕاستەی خۆر دەکەن و مار شوێنێکی پیرۆزی هەیە لایان. هەروەها کورد خواوەندی مێینەی زانین و پارێزەری نهێنی شامارانی هەیە کە دیسان ئەو خودایە لە هەندێک ناوچەی وەک باکوری کوردستاندا وەک ماردین، هێشتا ڕۆڵی لە ژیانی رۆژانەی خەڵکدا ماوە و بابەتێکی زیندووە. کە دیسان لەوێدا ڕۆڵی مار لە فەرهەنگی کوردیدا دەردەکەوێتەوە (بڕوانە وێنەکەی لای ڕاست).

جگە لەوە لە ناو ئێزدیەکاندا دەڵێن شێخ مەند، کە یەکێک لە کەسایەتیە ئاینیە گەورەکەنیان بووە، پەیوەندی تایبەتی هەبووە لەگەڵ ماردا و هەندێک جار خۆی گۆڕیوە بۆ ڕەشمار. ئەمڕۆش ئەو بنەماڵە ئێزدیە مارگرن و دەڵێن ئەوان گەستنی مار کاریگەریان تێناکات و دەتوانن مارانگازیش چارەسەر بکەن.

مار لە ناو ئاینە سامیەکاندا هەندێک جار ڕۆڵێکی نەرێنی هەیە و ئەبەسترێتەوە بە شەیتانەوە، بە تایبەت لە چیرۆکی ئادەم و حەوادا، مار کە حەوا لە خشتە دەبات و هانی دەدات کە سێوەکە بخوات. لە ناو ئاینی زەردەشتیدا مار خراوەتە ڕیزی هێزی خراپە و شەیتانەوە. کەچی بەپێچەوانەی ئاینی زەردەشتیەوە لەو ئاینانەی کە نزیکن لە فەرهەنگی کوردیەوە، مار ڕۆڵێکی ئەرێنی هەیە. لای مانیەکان ئەو ڕۆڵە ئەرێنی و پیرۆزەی هەبووە و بەهەمان شێوە ئەو ڕۆڵە لە ناو ئێزدیەکاندا ماوە. ئەمڕۆش بە تایبەت ڕەشمار، لە ناو کوردەواریدا ئەو ڕۆڵەی ماوە و بە گشتی کوشتنی ڕەشمار بە کارێکی خراپ سەیر دەکرێت و هەندێک جار ئەو هەڵسوکەوتە لەگەڵ هەندێک ماری تریشدا دەکرێت و لە هەندێک ناوچەدا ماری ناو ماڵێک دەبەسترێتەوە بە ڕۆحی کەسێکی مردووە و دەستکاری ناکرێت.

هەر وەک ڕوونکرایەوە مار لە سەردەمی دێرینەوە سیمبوڵێکی گرنگی ئاینی و فەرهەنگیی بووە لە ناو فەرهەنگی کوردیدا و لە ناوی میدەکان خۆیان و ناوی دوایەمین پاشایاندا بە تەواوی ڕوونە. هەروەها ڕوونبووەوە کە ئاینی ئێزدی وەک ئاینی مانی ئەوانیش بە ئاڕاستەی ڕۆژ نوێژ دەکەن و ڕێزی تایبەت بۆ مار/هەژدیها دادەنێن و ڕۆڵێکی گرنگی ئاینیی هەیە لایان. بە تایبەت ڕەشمار لە ناو ئێزدیەکاندا چەندین چیرۆک و بەسەرهاتی هەیە و ئەو بەسەرهاتە تەنانەت چیرۆکی نوحی ئێزدیشی گرتۆتەوە. هەروەها لە ناو فەرهەنگی کوردیدا شاماران نموونەیەکی ترە لەسەر زیندوێتی ڕۆڵی مار لە میسۆلۆجی کوردیدا. ڕۆڵی مار بە گشتی و ڕەشمار بەتایبەت لە ناو کۆمەڵگەی کوردیدا ماوە و ئەو ڕابردووە دێرینە سەرەڕای گۆڕینی ئاینی زۆرینە، کەچی هێشتا بە زیندوێتی ماوەتەوە. بەڵام لە هەمووی گرنگتر جارێکی تر بۆمان ڕووندەبێتەوە کە ئاینە کوردیەکان چۆن دەتوانن فەرهەنگی خۆمان پێ بناسنەوە و هەمیشە بمانبەستنەوە بە پیرە درەختی فەرهەنگی کوردیەوە و ڕۆڵی گرنگیان لە پرۆسەی خۆناسیندا بە تەواوی دەردەکەوێت.

نووسینی: سۆران حەمەڕەش

خوێنەری ئازیز ئەگەر مار ڕۆڵێک یان چیرۆکی تایبەتی هەیە لە ناوچەکەتاندا تکایە بە سوپاسەوە لە کۆمێنتدا بینووسە با هەمووان سوودی لێوەربگرن.
تێبینی:
١. وێنەکەی لای ڕاست وێنەی شامارانە، ئەوەی ناوەڕاست وێنەی ئەو هەژدیهایە کە ئەمڕۆ لە ناو ئێزدیەکانی ئەرمینیادا هەڵگیراوە وئەوەی لای چەپ بەردەم دەرگای لالشی پیرۆزە.
٢. ئەو کەسانەی کە دەخوازن زیاتر ئاشنای شاماران بن دەتوانن ئەو بابەتەم لەسەر شاماران بخوێننەوە کە لەم لینکەدایە.
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=764241386944864&set=pb.100000770292893.-2207520000.1518375401.&type=3&theater
٣. ئەو کەسانەی کە دەخوازن زیاتر ئاشنای ئاینی مانی و پێغەمبەر مانی ببن دەتوانن ئەم وتارەم بخوێننەوە
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=794269920608677&set=pb.100000770292893.-2207520000.1518379227.&type=3&theater

سەبارەت بە سەردانی قازیی محەمەد لە تاران و دیداری لەگەڵ شا کۆتاییەکانی ساڵی ١٣٢٣ هەتاوی / ژانڤییە و فێڤرییەی ١٩٤٥

لە ڕاستەوە محەمەدڕەزا شا پەهلەوی، سەرلەشکر پوور زەند وەزیری شەڕ، ئەبولقاسم سەدرقازی (نوێنەری مهاباد و دەورو بەری لە خولی ١٤ی مەجلیسی ئێران)، قازیی محەمەد و مام عەزیز مامەش (یان عەبدوڵا ئاغای مەنگوڕ)

ئەو وێنەیە لە یەکێک لە دوو دیدارەکانی قازیی محەمەد و شا لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٣٢٣ی هەتاوی [١٩٤٥] لە تاران هەڵگیراوە.

حەسەن قازی / وێبلاگی ڕوانگە

بە پێی ڕاپۆرتی جێگری کۆنسوولی سۆڤیەت لە تەورێز قازیی محەمەد لە ٢٠ی فێڤرییەی ١٩٤٥ لە تەورێز چاوی پێیکەوتووە و هەر لەو ڕاپۆرتەدا هاتووە ئەو نزیکەی چوار مانگ لە تاران بووە واتە لە نۆڤامبری ١٩٤٤ تا کۆتاییەکانی ڤێڤرییەی ١٩٤٥ [حەوتووی یەکەمی ئابان (خەزەڵوەر) ی ١٣٢٣ی هەتاوی تا کۆتاییەکانی بەهمەن (ڕێبەندان)ی ١٣٢٣ی هەتاوی] چوار ڕۆژ بەر لە دیداری قازی و جێگری کۆنسوولی شوورەوی لە تەورێز واتە لە ٢٦ ی ڕێبەندانی ١٣٢٣ (١٥ فێڤرییەی ١٩٤٥) شارەبانی مەهاباد گیراوە و  بە پێی نووسراوەیەکی ڕۆژنامەی کووهستان ژمارەی ٢، دووشەمە ١٤ی ڕەشەمەی ١٣٢٣ [٥ ی مارسی ١٩٤٥]،” بە پێی هێندێک ڕاپۆرتی کە کاربەدەستە نیزامییەکان ناردبوویان و بووە هۆی سەردانی ئاغای فەهیمی [وەزیری ڕاوێژ لە مهاباد] ئاغای قازیی محەمەد و هێندێک لە سەرۆک عەشیرەتەکان کە مەئمووری پاراستنی ئاسایشی شاری مهاباد بوون بانگ کران بۆ تاران و لەکاتی بوونی ئەوان لە تاران و مانەوەیان لە مەرکەز بوو کە ئەو ڕووداوە قەوما …، هەر کە خەبەری ئەو ڕووداوە دەگاتە تارانێ دەوڵەت دەستبەجێ ئاغای قازیی محەمەد ڕادەسپێرێ بگەڕێتەوە مهاباد بۆ ئەوەی پێش بە دووپاتەبوونەوەی ڕوداوی ئاوا بگیرێ.”

ناوی دوو کەس لەو سەرۆک عەشیرەتانەی کە ئەو ماوەیە لە تاران لەگەڵ قازیی محەمەد بوون ڕوون بووەتەوە یەکیان مام عەزیز مامەش (کوڕی ئەمیرولعەشاییری مامەش قەرنی ئاغا) و ئەویدیکەیان عەبدوڵا ئاغای مەنگوڕ (بایەزیدی) یەکێک لە سەرۆکانی مەنگور بووە. ئەو وێنەیەش کە قازیی محەمەد و سەدر قازی لەگەڵ شا نیشان نەدەدا. کەسەکەی دیکە یا دەبێ عەوڵاغای مەنگور یان مام عەزیز بێ. قازیی محەمەد لە چاوپێکەوتنی لەگەڵ جێگری کۆنسوولی سۆڤیەت لە تەورێز باسی هەر دوو دیدارەکەی لەگەڵ شا دەکا.

لە ڕاپۆرتێکدا کە ‘ن.گ. قوڵیێف’ جێگری سەر کۆنسوولی یەکێتی سۆڤییەت لە تەورێز لە ٣-ی مارسی ١٩٤٥ بە ژمارەی ١٠٤ لەمەڕ دیداری لەگەڵ  قازیی محەمەد بۆ وەزاڕەتی کاروباری دەرەوەی سوڤییەتی ناردووە دەخوێنینەوە:
“ڕاپۆرتی ڕۆژی ٢٠ ی شوباتی ١٩٤٥ ی وتووێژی جێگری کۆنسووڵی گەورەی یەکێتیی سۆڤیەت لە تەورێز” قوڵییف ن. گ” لەگەڵ سەرکردەی بە ناوبانگی کورد قازی محەمەددا
٣/٣/ ١٩٤٥، ژمارە ١٠٤

٢٠ ی شوباتی ئەمساڵ قازیی محەمەد سەرکردەی بەناوبانگی کورد و دانیشتووی شاری مهاباد، لەگەڕانەوەیدا لە تارانەوە بۆ مهاباد، سەری لە کۆنسوولخانەی ئێمە دا. قازیی محەمەد کە لەگەڵ سەرکردەکانی تری کورد دا لە لایەن “ساعید”ی سەرۆک وەزیرانی پێشووی ئێرانەوە داوەت کرا بوو، بە هەموویەوە نزیکەی چوارمانگ لە تاران بووە. لە سەر ئەم گەشتەی و ئەو وتووێژانەی کە لەگەڵ ڕێبەرانی دەوڵەتی ئێران، هەر وەها شا هەیانبووە، بەم چەشنەی خوارەوە بۆی گێڕامەوە.
” بە گەیشتنمان بە تاران، ئێمە یەکەم جار چاوپێکەوتنمان لەگەڵ سەرۆک وەزیران “ساعید”دا هەبوو. وتو وێژ لە گەڵ وی زۆر درێژی نەخایاند، ساعید زۆرتر پرسیار و سەرنجی لە سەر دەنگوباسی جۆراجۆری سەبارەت بە نیازی کوردەکان بۆ دروستکردنی کوردستانێکی سەربەخۆ هەبوو . بەڵگەی سەلماندنیشی، نەناساندنی دەسەڵاتدارانی خۆ جێی ئێران بوو لە لایەن کوردەکانەوە. بۆ وێنە، باسی ڕووداوێکی کرد لە مهاباد ؛ ژەنەڕاڵێکی ئێرانی”هووشمەند” ناو کە ڕۆیشتبوە ئەوێ کوردەکان دەریان کردبوو. من بە نۆرەی خۆم ئەم هەواڵانەی ساعیدم بە درۆ خستەوە و سەرنجیم بۆ ئەوە  ڕاکێشا کە دەوڵەتی ئێران هیچ بایەخێک بە گیروگرفتی تەندروستی و پەروەردە نادات. ئەمەش دەبێتە هۆی ناڕەزایی لەلایەن خێڵەکانی کوردەوە. دوای ئەوە، بڕیارمان داوە لە چاوپێکەوتنی داهاتوودا بە ووردی لەم بارەیەوە بدوێین. پاشان لێک جیا بووینەوە. هاوڕێکانم داوایان لە ساعید کرد کێشەی پارەدان بۆ ڕاگرتنی ژاندارمریی لە کورد پێکهاتوو چارەسەر بکات. ساعید بەڵێنی جێبەجێکردنی ئەو داواکاریەی دا. دوای چەند ڕۆژێک، لەگەڵ هاوڕێکانمدا پێکەوە، لە ڕۆژی پێشکەشکردنی نیشاندان بە ئەفسەرانی ئێران، بە شا ناسێندراین. کاتێ شا خەڵاتەکانی دا بە ئەفسەرەکان، بە شێوەیەکی تایبەتی ڕووی لە ئێمە کرد  و دەستی بۆ ئەفسەرە ئێرانییەکان ڕاکێشا و گوتی:  ئەم ئەفسەرانە برای ئێوەن لێیان نزیک ببنەوە پێکەوە خزمەتی وڵات بکەن “. منیش بەم چەشنەی خوارەوە وڵامی شام دایەوە: “بە پێی هەم باوەڕی ئایینی ئێمە سوننی مەزهەب و هەم یاسای ئایینیمان، خەڵک دەبێ خزمەتکاری شای خۆی بێ، ئێمە بە پێی یاسای ئایینی خۆمان هەموو کاتێک وەفادار و سەر بە شاهەنشای خاوەنشکۆ بووین”.
دوای ئەوە شا ڕووی لە ساعید کرد و فەرمانێکی تایبەتی دا کە لەگەڵ هەموو سەرکردەکانی کورددا سەبارەت بە پێویستییەکانیان وتووێژ بکات و هەموو هەنگاوێک بۆ بەجێگەیاندنی ئەو پێویستی و داخوازیانە هەڵبگیردرێ.

چەند ڕۆژێک پاش چاوپێکەوتن لەگەڵ شا دا، کابینەی ساعید کەوت و بەم چەشنە نەمانتوانی بۆ جاری دووەم چاومان پێی بکەوێتەوە. ئەو ماوەیەی کە لە تاران بووم، من بە تەنیا و لەگەڵ هاوڕێکانمدا پێکەوە چەند جارێک لەگەڵ “ڕەزم ئارا” ی سەرۆکی ستادی گشتیی سوپای ئێران چاوپێکەوتنمان هەبوە. ڕەزم ئاڕا لە وتووێژێکی خۆیدا بە ئێمەی گوت: “وڵاتی ئێمە لە کاتێکی هەرە دژواردا دەژی. لەم ڕۆژە دژوارانە دا ئەرکی هەر ئێرانییەکی خاوێنە  کە دژی هەموو چەشنە خیانەتکارێک ڕاوەستێ و دەرفەتی ئەوە نەدەن دەسەڵاتدارانی دەرەوە کەڵک لە بێ هێزیی ئێمە و باری ناخۆش وڵات وەربگرن”.

ڕەزم ئاڕا لە وتووێژیدا لەگەڵ ئێمە، بەڵێنی دا لە کاتێکی نزیکدا ژەنەڕاڵ “هووشمەندی ئەفشار”ی فەرماندەی لەشکری سنە لە کار بخات. بەڵام پاشان، وەک دەرکەوت، ڕەزم ئارا سیاسەتێکی دووڕوویانەی لەگەڵ ئێمەدا بردە سەر؛ یەکەم ئەو نە تەنیا هووشمەندی لە فەرماندەیی لەشکر لە کار نەخست، بەڵکوو بە پێچەوانەوە هەڵیان بژارد بۆ نیشانە وەرگرتن و دوای چەند ڕۆژێک هووشمەند بە بۆنەی چالاکیی سەرکەوتووانەی لە دژی حەمەڕەشید خان لە ناوچەی سەقز لە لایەن شاوە نیشانی پێ خەڵات کرا. جگە لەوە، ڕەزم ئارا لە تاران دەیویست دووبەرەکی لە نێوان من هاوڕێکانمدا بنێتەوە، پێشنیاری بە هاوڕێکانم کرد بوو لە ڕێگەی سنەوە (نەک تەورێز) بگەڕێینەوە مهاباد، تا لە سنە هاوکاریی ژەنەڕاڵ هووشمەند بکەن. بەم چەشنە دەیویست دووبەرەکیی نێوان من و هاوڕێکانم پیشان بدات. بەڵام هاوڕێکانم پێشنیاری ڕەزم ئارایان پەسند نەکردبوو.
کاتێک چوومە لای ‘زەند ‘ وەزیری جەنگ، لە دەمی وتوێژدا ڕەزم ئارا هاتە ژوورێ، من بە گوێرەی پێویست ئەوەندە گوێم نەدایە. ئەمجا زەند هەستا و ڕەزم ئاڕای پێ ناساندم و بە چاوێکی سەیرەوە پرسیی: “ئێوە یەکتر ناناسن”؟  من لە وەڵامدا گوتم لە مێژە ڕەزم ئارا دەناسم و چەند جار چاوپێکەوتنم لەگەڵیدا هەبوە و ڕێزی لێ دەگرم، بەڵام نازانم بۆچی ئەو لەگەڵ مندا بێ مەیل و بێ ڕێزە. ڕەزم ئاڕا یەکسەر تێگەیشت مەبەست لە بێ ئەنجامیی هەوڵدانی ئەوە کە دەیەوێ دووبەرەکی بخاتە نێوان من و هاوڕێکانمەوە، بەڵام سەری نەگرتووە. لە بەر چاوی زەند نەیدەویست وا پیشان بدات کە لەمن تێ نەگەیشتووە بۆ ڕۆژی دوایی بە شێوەیەکی ماقووڵانە چاوپێکەوتنی لە ژوورەکەی خۆی دیاری کرد.

دوای ڕۆیشتنی ڕەزم ئارا، زەند پرسیاری لە من کرد و گوتی: چ دەنگوباسێک لە مەڕ سەربەخۆیی کوردستان هەیە و ئەو ڕۆژنامەیە چییە کە بە نهێنی لە کوردستان دەردەچێ و بیروڕای سەربەخۆیی بۆ کوردان بڵاو دەکاتەوە؟ بۆچی سەرکردەکانی کورد دان بە دەسەڵاتی سوپای ئێراندا نانێن؟ بۆ وێنەش دەرکردنەکەی هووشمەندی لە مهاباد هێنایەوە. منیش وەڵامم دایەوە کە ئێمە دژی دەسەڵاتی سوپای ئێران نین، ئەوە دەسەڵاتی سوپای ئێرانن هەڕەشەی جۆراوجۆر لە کورد دەکەن. بۆ وێنە، ژەنەڕاڵ هووشمەند لە یەکێک لە قسەکانی خۆیدا لە سنە، بە ئاشکرا ڕایگەیاندبوو کە چیتر خۆی بە ژەنەڕاڵ هووشمەند ناو نابات، تا ئەو کاتەی تۆڵەی خۆی لە کوردە مهابادیەکان بە ڕووخان و کاولکردنی مهاباد دەکاتەوە. ئەمجا بە زەندم ڕاگەیاند کە کوردەکان نەخوێندەوارن و لە باری کولتوورییەوە دواکەوتوون. راست نییە ئەگەر کوردەکان لە ڕێگای هەڕەشەوە پەروەردە بکرێن و بە هەڕەشەی ڕووخاندنی شارەکانیان ناچار بکرێن گوێڕایەڵ و ملکەچ بن. ئەگەر دەتانەوێ کوردەکان گوێتان بۆ بگرن و بە پاکی خزمەتی وڵات بکەن، دەبێ دەوڵەت زۆرتر لە باری لەشساغییەوە سەرنج و بایەخیان پێ بدا، چوونە ناویان و ئاشنا بوون لەگەڵیاندا لەوە باشترە کە تانک لە دژیان بە کار بێنن. لە وەڵامی ئەمەدا، زەند گوتی: ئێران وڵاتێکی هەژارە و توانای نییە قوتابخانە لە هەموو ناوچەکان بکاتەوە، بەڵام هەموو هەنگاوێک بۆ یارمەتیدانی ئەوان لەم بارەوە بەکاردێنێ.

ڕۆژی دواتر، بە بانگهێشتنی ڕەزم ئاڕا، من و سەدری قازی برام، نوێنەری مەجلیس، چووینە لای ڕەزم ئاڕا، گوتی گوایە ئێمەی کورد وەک نیشتمانپەروەرێکی ڕاستەقینە ناجووڵێینەوە و ئیش بۆ بەرژەوەندی بێگانەکان دەکەین. منیش بەم چەشنەی خوارەوە وەڵامم دایەوە.

” من موسڵمانم و دەتوانم بیسەلمێنم پێشینانمان و من ئێرانی بووین و لە ئێراندا لەدایک بووین، کەس ناتوانێ شک لەئێرانی بوونی ئێمە بکات. بەڵام ئەگەر ئێوە ، بە پێی ووتەی هووشمەند، ئێمەی کورد بە خۆ فرۆش دەزانن ، داوا دەکەم بیسەلمێنن. هووشمەند بە چی دەتوانێ ئێرانی بوونی ڕاستەقینەی خۆی بسەلمێنێ . ئێمە گومان لە ئێرانی بوون و  لە کەسێتیی ئەو دەکەین.

دوای ئەوە، گوتم ماوەیەک لەمەو بەر لە ڕۆژنامەی “کەیهان “دا نووسرا بوو: گوایە من وتووێژم لە گەڵ حەمەڕەشید خاندا کردووە سەبارەت بە جیاکردنەوەی کوردستان لە ئێران و ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی کوردستان. من بە تەواوی ئەم هەواڵە درۆزنەی ڕۆژنامە بەرپەرچ دەدەمەوە و داوا دەکەم یا دەبێ ئەم ڕۆژنامەیە نووسراوی ناوبراو بسەلمێنێ، یان دەبێ سەرنووسەرەکەی بەرپرسی دادگا بێ. بە گشتی، دوای وتووێژێکی دوور و درێژ لەگەڵ ڕەزم ئاڕا دا لە کۆتاییدا دیسان ئامۆژگاری منی کرد و گوتی: دەبێ ئێمە لەگەڵ کاربەدەستانی سوپاییدا بە ئاشتی بژین و مافی کەرتەکانی سوپایی پێشێل نەکەین و نابێ کەس پێشگیری لە کاربەدەستانی سوپایی بکات سەبارەت بە وەی کە کوێیان پێ خۆشە و دەتوانن بۆ کوێ بڕۆن و لە کوێ کەرتەکانی خۆیان جێگیر کەن.

من بۆ جاری دووەم لە تاران دیدارم لە گەڵ شادا کرد . ئەمجارە ئەو بە ووردی وتووێژی لەگەڵدا کردم و سەبارەت بە ڕووداوەکانی کوردستان و بیروڕای کوردان و جیاکردنەوەی کوردستان لە ئێران و پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردستان پرسیاری کرد. دوای ئەوە، ئامۆژگاریی کردم لە کاربەدەستانی سوپایی نزیک ببمەوە و گوێڕایەڵی ئامۆژگارییەکانیان بم و پەیوەندیەکانی دوو لایەنەیان لە گەڵدا تێک نەدەم. لە وەڵامیدا گوتم: ئێمە بەڕێزەوە سەیری کاربەدەستانی سوپای ئێران دەکەین، بەڵام تەنیا لەگەڵ هووشمەنددا کە سیاسەتێکی ناڕاستی بەرامبەر بە کوردان گرتۆتە بەر، پێک نایەین و لێک ناڕازین. لە درێژەی وتووێژەکاندا لە سەر پەروەردە و بارهێنانی کوردستان و لەشساغی بە شام گوت و داوام لێ کرد بە زووترین کات لە فۆند (سندووق)ی خاچی سوور بۆ کاری لەشساغی یارمەتیمان بدرێ. گەرچی شا بەڵێنی دا لە ڕێگەی خاچی سوورەوە یارمەتیمان بدات، بەڵام ئەم بەڵێنەش پاشان جێبەجێ نەکرا.
کاتی سەردانم بۆ تاران، زۆر جار لەگەڵ “فەهیمی” وەزیری ڕاوێژکار چاوپێکەوتنم هەبوە. ئەو پشتیوانیی لە کوردان کردووە لە مەجلیسی ئێراندا و کاربەدەستانی سوپایی ئێرانی بە تاوانبار داناوە کە شتی خراپیان زۆر کردووە و کاتی شەڕ کردنیان دژی حەمە ڕەشید خان وێرانکارییەکی زۆریان ناوەتەوە. کاتێک لە تاران بووم، جارێک لەگەڵ “بەیات” ی سەرۆک وەزیرانی ئێستا چاوپێکەوتنم هەبوو، بەڵام دوور و درێژ نەبوو. ئەو ئامۆژگاریی ئەوەی کرد کە لە بەر بەرژەوەندی ووڵات و پاراستنی یەکپارچەیی و سەربەخۆیی ئێران، نابێ دەرفەتی هێندێ کەس بۆ جیابوونەوە و ئاژاوە نانەوە لە ناو کورداندا بدرێ. لە ئەنجامی چاوپێکەوتنی نوێنەرانی سوپایی و کاربەدەستانی تری دەوڵەتی ناوەندیدا توانیومە ئەم پرسیارانەی خوارەوە چارەسەر بکەم:

١- لابردنی فەرمانداری سوپای مهاباد و دانانی کابرایەکی “سەریعولقەلەم” ناو کە سوپایی نییە لە جێگای ئەو. ئەم کابرایە، وەک کاربەدەستێکی دەوڵەتی، هیچ نییە و بێ دەسەڵاتە؛ لە ڕابردوودا وەک فەرمانداری مهاباد ئیشی کردووە و زۆر بێ لایەن و بە گشتی مرۆڤێکی چالاک نییە، تریاک دەکێشێ. ئێمەی کورد مرۆڤێکی وەک “سەریعولقەلەم” مان  دەوێ، کە بە پێی ئەو توانایەی هەیەتی، نەتوانێ پیلانی سیاسی بنێتەوە.

٢-من توانیم مهاباد لە باری بەشی پەروەردە و بارهێنانەوە ڕاستەوخۆ بە تارانەوە ببەستمەوە، لەوێشەوە لە ڕێگەی پەروەردە و بارهێنانەوە بودجەی بۆ وەربگیرێ. بە داوای من، سەرۆکی پەروەردە و بارهێنان کابرایەکی کوردی “محەمەدی موکری” ناوی دیاری کرد. ناوبراو لە تاران دەژی و خوێندنی بەرزی تەواو کردووە.

٣-بە داوای من، بەڵێنیان دا کۆمیسیۆنێکی تایبەتی لەشساغی بۆ چاودێری و چارەسەرکردنی دانیشتووانی کورد بنێردرێتە کوردستان. هەر وەها دوکتورێکی زیادە دەنێرن، تا هەمیشە لەوێ بمێنێتەوە.

لە تاران، سەرەڕای هەوڵدانی زۆری من، دەسەڵاتدارانی ناوەندی ئامادە نەبوون کارێک بکەن مهاباد ڕاستەوخۆ سەر بە تاران بێ. من تەنیا توانیم لە ڕووی پەروەردە و بارهێنانەوە مهاباد ڕاستەوخۆ بە وەزاڕەتی پەروەردە و بارهێنانەوە ببەستمەوە.

ئێمەی کورد لە باری سیاسی و ئابوورییەوە قازانجمانە ببینە ناوچەیەکی سەربەخۆ و ڕاستەوخۆ  سەر بە تاران بین، نامانەوێ سەر بە ئوستانی چوار بین. لە تاران چوومە باڵوێزخانەی سۆڤیەت و لەگەڵ باڵوێزدا وتوێژم کرد و ئەم داوایانەی خوارەوەم خستە بەر دەم:

١- ڕێکخستنی بەشی کۆمەڵەی پەیوەندیەکانی کولتووریی سۆڤیەت لە گەڵ ئێراندا لە شاری مهاباد

٢- کردنەوەی خولی فێربوونی زمانی ڕووسی

٣- بوار بدرێ بۆ بەهێزکردنی پەیوەندیەکانی بازرگانی لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەتدا، بۆ فرۆشتنی بەرهەمی پیشەسازی سۆڤیەت لە مهاباد، هەر وەها ڕێکخستنی کڕینی کەلوپەلی ئێمە لە لایەن ڕێکخراوە بازرگانیەکانی سۆڤیەتەوە ڕاستەوخۆ پێک بێنن.

٤- تیپۆگڕافێک بدرێ بە ئێمە

باڵوێز بەڵێنی دا بە گوێرەی توانا یارمەتیمان بدات بۆ بەدیهێنانی ئەو داوخوازیانەی سەرەوە.
قوڵییف
جێگری سەرکونسوولی یەکێتیی سۆڤیەت لە تەورێز*

*ئارشیڤی وەزاڕەتی کاروباری دەرەوەی ڕووسیای فێدێراڵ، ف ٠٩٤، ئپ ٣١، د ٦٤، پ a ٣٥٣، ل ١٢٩ – ١٣٣”

تێبینی: ئەو نامەیە لە کتێبی “ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە سەردەمی دووەم جەنگی جیهانیدا (بە پێی بەڵگەنامەکانی ئەرشیڤی یەکێتیی سۆڤیەت)، وەرگێڕان و شرۆڤەی دوکتور ئەفراسیاو هەورامی، بنکەی ژین، سلێمانی ٢٠٠٨، ل ١٥٠-١٥٧ ” وەرگیراوە، بەڵام پەراوێزەکانی وەرگێر لە سەر ئەو ڕاپۆرتە ڕانەگوێزراونەتە ئێرە.

کانتون عفرین در محاصرە دولت ها – صلاح عباسی

هم ترکیە و هم روسیە و هم سوریە در چند ماە گذشتە تقاضا کردەاند کە کانتون عفرین بە دولت سوریە واگذار شود.قبل از حملە ترکیە روسیە همین تقاضا را علنا مطرح کرد.

بعد از حملە و مقاومت تاریخی عفرین هم روسیە و هم سوریە از خواست اولیەاشان یک قدم عقب نشستند و گفتند کە عفرین مشترکا از سوی سوریە و کردها ادارە شود

روسها کە کارت قوی آسمان عفرین و اجازە بە نیروی هوایی ترکیە را در دست دارند و تا بحال بسیار ناجوانمردانە از قتل و عام مردم عفرین بە عنوان یک کارت سیاسی استفادە کردەاند در هفتە گذشتە مطرح کردند کە در صورت ادارە مشترک کانتون عفرین از سوی کردها و سوریە اجازە ورود هواپیماهای جنگی ترکیە را بە آسمان عفرین نخواهند داد.

پاسخ کردها مذاکرە با روس ها و سوریە بودە است و تا بحال توافقی حاصل نشدە است.

روسیە فهمیدە است کە از طریق ترکیە بە نتیجە نمی رسد. هدف اولیە این بود کە ترکیە عفرین را تصرف و تحویل سوریە دهد. البتە بدگمانی ها یی نیز از جانب روسیە و سوریە وجود داشت کە نقشە ترکیە بە هم وصل کردن ادلیب و اعزاز و باب و جرابلس است و بە وجود آوردن یک قلمرو بزرگتر برای اسلامگرایان متحدش در شمال سوریە.

سبب این گمانها وعدە وعیدهایی بود کە ترکیە بە اسلامگرایان برای وادار کردنشان بە جنگ با کردها دادە بود.

از سوی دیگر ترکیە وەعدەهای کاملا متفاوتی بە روسیە و سوریە دادە بود همچنانکە سە چهار روز پیش وەعدەهای دیگری بە امریکا دادە است مبتنی بر ادارە مشترک منبج و بقیە نقاط شمال سوریە از سوی امریکا و متحد ناتویی اش ترکیە.

حالا کە جنگ عفرین برای روسیە هزینەساز می شود و دورنمای پیروزی ترکیە در افق دیدە نمی شود روسیە در مقابل امتیازاتی حاضر است آسمان عفرین را بر ترکیە ببندد.

همیشە گفتەام کە روسیە ننگ سیاست جهانی است و در همین چند هفتە نمونە دیگری از آن را دیدیم.

حالا کە کردها بە کارت قوی در دست روسیە یعنی آسمان عفرین نیاز دارند و توافق با روسیە میتواند بار جنگ را سبک و جان غیرنظامیان را نجات دهد خط قرمز کردها این است کە هیچ نیرویی نمی تواند خودمدیریتی و آزادی کانتون عفرین را از بین ببرد.

هر توافقی فقط در چهارچوب آزاد و مستقل باقی ماندن عفرین امکانپذیر خواهد بود.
ا گرنە از همان زمانی کە روسیە یکماە پیش درخواست کرد و در طول جنگ بارها تکرار کرد می توانستند کانتون را تحویل سوریە بدهند. ترک ها هم همچنانکە گفتم همین قول را بە روسیە دادە بودند.

کانتون عفرین اما همچنان بر پای خود ایستادە است و بیدی نیست کە از این بادها بلرزد.

کردها برندگان نبرد عفرین/ دامی که اردوغان در آن گرفتار شده است/ صادق ملکی

صادق ملکی در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: سقوط عفرین در نقطه نهایی، نه چاره‌ای برای رفع نگرانی امنیتی ترکیه و نه عامل برتری ژئوپلتیک این کشور خواهد شد. کردها و جهان امروز، کردها و جهان دیروزنیستند. سیاست‌های سرکوب کردها چه در داخل ترکیه چه خارج از مرزهای این کشور خود عامل پیروزی کردها خواهد بود.

دیپلماسی ایرانی: عفرین سقوط نکرده است اما می تواند در روزهای پیش رو سقوط کند. عفرین چه سقوط کند و چه نکند، کردها برنده نهایی معادلات و محاسبات اشتباه ترکیه خواهند بود.

پیش بینی سقوط سه ساعته عفرین توسط روزنامه ینی شفق، ارگان رسانه ای دولت حزب عدالت و توسعه علیرغم گذشت نزدیک به یک ماه از آغاز عملیات شاخه زیتون هنوز تحقق نیافته است، با این وجود سقوط احتمالی عفرین می تواند افتخاری بزرگ برای  دومین ارتش ناتو و متحدین داعشی آن باشد؟!  

آنکارا یا خواب است یا خود را به خواب زده است. به همراه ترکیه همه کشورهای دارای جمعیت کرد باید بدانند که عفرین سقوط هم بکند، باز کردها برنده اند.

سقوط عفرین در نقطه نهایی، نه چاره ای برای رفع نگرانی امنیتی ترکیه و نه عامل برتری ژئوپلتیک این کشور خواهد شد. کردها و جهان امروز، کردها و جهان دیروزنیستند. سیاست های سرکوب کردها چه در داخل ترکیه چه خارج از مرزهای این کشور خود عامل پیروزی کردها خواهد بود.

قبل از بحران سازی در سوریه، کردهای این کشور نه نشانی و نه نامی از خود در سوریه داشتند. بحران در سوریه در واقع بسترساز احیای هویت انکار شده آنان شد. اگر گفته شود کردهای سوری برنده ترین عنصر بازیگر معادلات سوریه هستند، سخنی به دور از واقع  نخواهد بود.

ترکیه با رؤیای نوعثمانی گرایی و در تقابل با ایران و از دید خود جبران باخت ژئوپلتیک در عراق با رویکرد سلبی سوریه و عراق را ناامن کرد و علیرغم پیش بینی داود اوغلو، بشار اسد نه تنها دو ماهه سقوط نکرد، بلکه امروز اسد مانده و داوداوغلو رفته است. کاش هزینه ترکیه و حتی منطقه در محدوده رفتن داوود اوغلو می ماند اما اردوغان همچنان ناآرام است و اخیراً دولت خود را در تداوم دولت عثمانی اعلام کرده و اظهار داشته است که مناطق عملیاتی شاخه زیتون، صد سال پیش خاک آنان بوده که با اشک چشم از دست داده اند. این نوستالوژی می تواند ترکیه را از جغرافیای امروز نیز محروم کند همان گونه که یک قرن پیش  ترک های جوان را از رؤیاهای احیای امپراتوری رو به افول عثمانی محروم کرد. اظهارات اردوغان به عنوان بالاترین مقام ترکیه افشاکننده عقبه ذهنی و نگاه آنکارا به سوریه و در نگاهی کلان تر، به خاورمیانه است.

سوریه به صحنه بازیی پیچیده، چند لایه، با اهداف مختلف و با کارگردانی بازی سازان متعدد در منطقه تبدیل شده است. منافع پایدار، اتحادهای ناپایداری را در سوریه سبب شده که محاسبات معادلات چندوجهی آن، خود عامل مهم تداوم بحران و آینده مبهم شده است. صلاح مسلم، متحد دیروز آنکارا، به دشمن امروز تبدیل شده و برای سر او ترکیه جایزه تعیین کرده است. داعش و کردها رنگ و صف عوض می کنند و همچنان بیش از آن که بازی ساز باشند، بازیگر نقش های تعیین شده می شوند.

اردوغان ناجی قدس، با نابودی زیرساخت های دفاعی سوریه امنیت را به تل آویو هدیه داده است تا خاکی نه از اسراییل برای مسلمانان بلکه از مسلمانان خاک و سهمی برای خود بگیرد. اما این خیال اوست. او وارد توری شده که خود نیز نه بازی ساز بلکه بازیگر نقش کارگردانان است. امروز امریکا، روسیه، اروپا و… در گزینه انتخاب میان ترکیه یا کردها، حتماً آنکارا را انتخاب خواهند کرد، اما این انتخاب امروز بوده و تمامی ماجرا نیست. بازی با کارت کرد جدی ترین بازیی خواهد بود که موضوع فلسطین را به حاشیه برده و همه منطقه و بیش از همه ترکیه را درگیر آن خواهد کرد. نگاه جهان به کردها همچون نگاه به اسرائیل نیست. کردها در سرزمین های متعلق به خود به دنبال مطالبات بوده و اسرائیلی ها در سرزمین های اشغالی به دنبال پذیرش خویش و تثبت اوضاع هستند. یکی جایگاه متجاوز و نامشروع دارد و دیگری در سرزمین خود و از منظری، مطالبات مشروع دارد. اگر ظهور اسراییل ها حاصل توطئه، تجاوز و عدم مشروعیت تلقی شود، ظهورکردها به عنوان یک عامل تغییرات ژئوپلتیک در جغرافیای متعلق به خویش در خاورمیانه (حتی به فرض پذیرش تحریکات فرامنطقه ای) صدور مجوز سرکوب مطالبات آنان را از منظر حقوقی سخت و پرچالش می کند.

ترک های جوان با زیاده خواهی و رؤیاهای خویش بسترساز سایکس- پیکو شدند و اردوغان نیز با رویکرد نوعثمانی گرایی خویش می تواند عامل ظهور خاورمیانه جدید با محوریت کردها و تغییرات ژئوپلتیک آن باشد. سقوط یا عدم سقوط عفرین چندان مهم نیست. دیروز کردها در جزره، دیاربکر، کوبانی و برگزاری همه پرسی در اربیل صدا و مطالبات خود را به گوش جهانیان رساندند و خبرساز شدند و امروز با عفرین خبرساز شدند. کردها و نظام بین الملل موافق آنان برای تغییرات ژئوپلتیک بیش از امروز به فردا چشم دارند و در راه هدفی که تعریف کرده اند، صبورند. به باور برخی از صاحب نظران برخی از رهبران کرد حاضرند برای تحقق هدف ظهور کردستان مستقل یا اقلیم کردی دیگری در سوریه که همراه با تغییرات ژئوپلتیک و راهبردی خواهد بود، کردها قربانی داده و حتی بعضا بسترساز کشتار و سرکوب آنان شوند. این معادله، همان توری است که اردوغان ندانسته در آن گرفتار شده است. توجه داشته باشیم در جهان امروز ادامه سرکوب و کشتار و مظلومیت ناشی از آن، می تواند برای کردها مشروعیت مطالبات فراهم کند.

آینده عفرین پس از سه هفته جنگ- صلاح خدیو

جنگ داخلی سوریه که بتازگی هفتمین سال خود را پشت سر نهاد، یکی از پیچیده ترین بحرانهای سیاسی دهه اخیر است که هنوز چشم انداز روشنی برای پایان آن و یا دستکم اتفاق نظری جدی درباره آینده این کشور بین بازیگران داخلی، منطقه ای و فرامنطقه ای درگیر در آن به چشم نمی خورد.
با حمله ترکیه به کانتون عفرین کلاف پیچیده و سردرگم این بحران، تاب و پیچ و خمهای جدیدی یافته است. در روزهای آغازین این پرسش مطرح بود که آمریکا درباره عملیات شاخه زیتون با چراغ سبز روسیه آغاز شده، چه موضعی خواهد گرفت؟

سه هفته پس از این عملیات و بویژه پس از تحولات مهم هفته گذشته، ابعاد بیشتری درباره اهداف ترکیه و مواضع بازیگران عمده روشن شده است. سقوط جنگنده روسی در حومه ادلب تحولی بود که تصور می رفت دستکم در روزهای اول به سود کردهای مدافع عفرین تمام شود. تعلیق پرواز هواپیماهای ترکیه که بدلیل خشم روسیه از سقوط جنگنده اش توسط متحدان احتمالی ترکیه صورت گرفت، این فرصت را در اختیار واحدهای مدافع خلق قرار داد که پیشروی ترکها را متوقف و آنها را در تثبیت مواضعشان ناکام سازند. پیامدهای سیاسی این حادثه موجب تسریع روندی شد که به صورت ناخواسته از سه هفته قبل آغاز شده بود: همکاری تاکتیکی نیروهای سوریه دمکراتیک با ارتش سوریه که اینک بیش از پیش به تنها دالان ارتباطی با نیروهای رقیب و کمتر دشمن برای تامین تدارکات و پشتیبانی وابسته شده بودند. این نزدیکیهای کارکردی گرچه بین دو طرف مسبوق به سابقه است، اما در دو سال اخیر و پس از نزدیک شدن هرچه بیشتر کردها به آمریکا، تبدیل به روابطی سرد و آمیخته با تنش و درگیری و رقابت شده است. به نظر می رسید که در آغاز هم هدف روسیه از بازگذاشتن دست ترکیه، تحت فشار گذاشتن کردها به منظور توقف روند نزدیکی آنها به واشنگتن و انداختن آنها به دامن دمشق بود.
صد البته اگر چنین محاسبه ای هم وجود داشت، حمله کم سابقه آمریکاییها به ارتش سوریه پس از حمله آنها به واحدهای کرد در حومه شرقی دیرالزور در روز چهارشنبه به کلی آن را به هم ریخت. تلفات سنگین ناشی از این حمله و زمان و مکان خاص آن حامل این پیام مهم بود که کاخ سفید نه تنها با کنترل منابع ثروت سوریه توسط اسد و حامیانش موافق نیست، بلکه برای انجام این مهم بیش از پیش به متحدان کردش وابسته است.
از این رو به صورت طبیعی یک پیامد مهم این حمله توقف روند نزدیکی کردها و دولت و زایل شدن فضایی است که پس از سقوط جنگنده روسی پدید آمد. به عبارت بهتر حمله هواپیماهای آمریکایی گرچه به تقویت مواضع کردها در شرق فرات و گذاشتن خط قرمزهای روشن جلو سوریها و حامیان روسی و ایرانیش انجامید، اما همزمان می تواند به تیرگی بیشتر روابط کردها و اسد و نتیجتا در تنگنا قرار گرفتن آنها در کانتون عفرین منجر شود.
بازشدن دوباره آسمان عفرین به روی هواپیماهای ترکیه احتمالا نخستین پیامد حمله دیرالزور بود. از طرف دیگر حمله مزبور می تواند به مثابه ممنوعیت حمله به منبج از سوی ترکیه و محدودیت عملیات آن در عفرین هم تلقی شود. در واقع تصمیم اردوغان برای برگزاری اجلاس بعدی آستانه در استانبول واکنشی به همکاریهای نظامی روزهای اخیر بین آمریکاییها و نیروهای سوریه دمکراتیک است.
ترکیه در دوسال گذشته با کنار نهادن سیاست قبلیش در قبال بحران سوریه، با رفت و آمد بین شرق و غرب و محورهای روسی ـ ایرانی و آمریکایی ـ عربی در پی جبران مافات و کاستن از پیامدهای منفی عدم سقوط بشار اسد و قدرت گیری کردها است. این استراتژی تا اندازه ای کپی برداری از سیاست زیگزاگی کردهاست که از همان آغاز از رهگذر آن فرصتهای طلایی بحران را می قاپیدند.
پس از سه هفته جنگ ترکها و متحدان سوریشان پیشروی کندی داشته و کردها هم بدون حمایت هوایی، مقاومت کم نظیری از خود نشان داده اند. این به معنای آنست که ورود به مرکز عفرین به منزله استقبال از یک جنگ شهری پرتلفات و دارای مخاطرات بزرگ خواهد بود. امری که مطلقا به نفع حزب حاکم ترکیه نیست که سال آینده انتخاباتی حساس در پیش دارد. مضاف بر آن ورود محدود به منطقه و ایجاد یک نوار مرزی باریک می تواند در داخل ترکیه به عنوان پیروزی تلقی و در انتخابات از آن بهره برداری شود. به همین میزان تبعات سیاسی و تبلیغاتی یک جنگ شهری ویرانگر با نیروهای سوریه دمکراتیک که از مشروعیت نسبی بین المللی برخوردارند، آنقدر سنگین است که چانکایا تاب تحمل آن را نداشته باشد.
در عرصه سیاسی هم همانگونه که در صدر این یادداشت اشاره شد، موازنه های فعلی میان بازیگران فرامنطقه ای و متحدان منطقه ای و داخلیشان دستکم در مقطع کنونی، اجازه تحولی اساسی در شمال سوریه را نمی دهد. علیرغم صف آراییهای متعدد و بعضا مصافهای خونبار کردها و نظام در شرق فرات، احتمالا دمشق میان کردها و واحدهای ارتش آزاد بعنوان دشمنانی خطرناکتر و با ضریب بالای عدم اطمینان، حضور اولی را در حومه شمال غربی استان حلب ترجیح می دهد. با این اوصاف علیرغم رجزخوانیهای اردوغان نه تنها به سمت منبج نخواهد رفت، بلکه اساسا وارد مرکز عفرین هم نخواهد شد. غیر از تحولات نظامی البته باید چشم براه پیامدها و آثار دیپلماسی پاندولی کردها و ترکها و پویاییهای سیاسی ناشی از آنها هم ماند و دید که روند حوادث را به کجا می برند.