مامۆستا قەندیل لە کۆمەڵەى ژێکافەوە بۆ کۆمەڵەى یەکسانى

مامۆستا قەندیل لەگەڵ ژمارەیەک لە هاوڕێکانیدا

ئەمڕۆ ٣٣ ساڵ بەسەر شەهیدبوونى مامۆستا قەندیل ئەندامى کۆمەڵەى ژێکاف، ئەندامى کۆمیتەى بەڕێوەبەریی حزبى دیموکراتى کوردستان و دامەزرێنەى کۆمەڵەى یەکسانیی کوردستان لە ڕۆژهەڵاتى کوردستان تێپەڕى.

عەبدوڵا زەکى (عەبدوڵاى مەلا عوسمانى) ناسراو بە مامۆستا قەندیل، یەکێکە لەسەرکردە و تێکۆشەرەکانى ڕۆژهەڵاتى کوردستان کە لە میدیاى کوردیدا کەم تیشک خراوەتە سەر ژیان و تێکۆشانى. NRT بەبۆنەى تێپەڕبوونى ٣٣ ساڵ بەسەر شەهیدبوونى ئەو سەرکردەیەى ڕۆژهەڵاتى کوردستاندا ژیان و تێکۆشانى مامۆستا قەندیل دەخاتەڕوو.

عەبدوڵا زەکى ساڵى ١٩٢١ لە گوندى بێکۆسى ناوچەى پیرانشار (خانێى) ڕۆژهەڵاتى کوردستان لە دایکبووە. باوکى عەبدوڵا زەکى ناوى مەلا عوسمان بووە و کەسێکى پێشکەوتوخواز و لایەنگرى دادپەرەوەرى بووە. دایکیشى ناوى خەج بووە.

عەبدوڵا زەکى لە ڕێگەى باوکی و چەند مەلایەکى دیکەى ئەو سەردەمەوە فێرى خوێندن دەبێت. لە ڕێگەى خوێندنەوە ئاشناى دونیاى فیکر و سیاسەت دەبێت و هەستى نیشتیمانپەروەرى و ئازادیخوازیى ڕۆژ لە دواى ڕۆژ زیاتر تیایدا دەپشکوێت. ئەوەش وادەکات لە تەمەنى لاوێتیدا و لە کاتی ئاڵۆگۆڕەکانی سەردەمی کۆمەڵەی ژ. ک. ڕوو لە شارى مەهاباد بکات و ببێتە ئەندامى کۆمەڵەى ژێکاف (کۆمەڵەى ژیانەوەى کوردستان). کۆمەڵەى ژێکاف لەو کاتەدا پێشکەوتوخوازترین و نیشتیمانیترین حزبى کوردى بووە.

لە دواى ئەوەى دەبێتە ئەندامى کۆمەڵەى ژێکاف لە ناوچەکانى پیرانشار و گوندەکانى دەوروبەرى دەستدەکات بە هۆشیارکردنەوەى خەڵک لە دژى ستەم و چەوساندنەوەى دەرەبەگەکانى ئەو سەردەمە. لە دواى ڕوخانى کۆمارى کوردستان لە مەهاباد لە ساڵى ١٩٤٦ دەبێتە بەرپرسیارى کۆمیتەى ڕێکخستنى نهێنیى حزبى دیموکراتى کوردستان لە لاجانى پیرانشار.

مامۆستا قەندیل بەهۆى کار و چالاکییەکانى لە ساڵى ١٩٥٠ لەلایەن دەزگاى هەواڵگریى ئەو کاتى ئێران (ساواک)ەوە هێرشى دەکرێتە سەر و هەوڵى دەستگیرکردنى دەدرێت، بەڵام خۆى لەو پەلامارە ڕزگار دەکات و ڕوو لە چیاى قەندیل دەکات و دەبێتە پێشمەرگە.

لە ساڵى ١٩٦٤ و لە کۆنگرەى دووەمى حزبى دیموکراتى کوردستان لە گوندی سونێى ناوچەى قەڵادزێ، مامۆستا قەندیل بوو بە ئەندامى “کۆمیتەى چاودێریى بەرز” و بە بەردەوامى کار بۆ پتەوکردنى ڕێکخستنە نهێنییەکانى حزبى دیموکراتى کوردستان دەکرد لە ناوخۆى ڕۆژهەڵاتى کوردستان.

هاوکات هاوکاریى شۆڕشى ئەیلولى باشوورى کوردستانیکردووە. لە دژى پەلامارەکانى حکومەتى عێراق بۆ سەر خاکى باشوورى کوردستان جەنگاوە و لە جەنگى بەناوبانگى هەندرێندا بەرپرسى دەستەیەکى ٤٠ پێشمەرگەى ڕۆژهەڵاتى کوردستان بوو و لە ئەنجامدا شانبەشانى پێشمەرگەکانى دیکەى شۆڕش، سوپاى عێراقیان بە قورسى تێکشکاندووە.

لە دواى تێکچوونى شۆڕشى ئەیلول لە ساڵى ١٩٧٥ مامۆستا قەندیل و ٥٤ پێشمەگەر و کادرى ترى حزبى دیموکراتی کوردستان لەلایەن حکومەتى عێراقەوە دەستگیر دەکرێن و ڕادەستى ئێران دەکرێنەوە و سزای سێدارەیان بەسەردا دەسەپێنرێت و لەو ماوەیەدا لە زیندانەکانی ساواکدا چەندین جۆر ئەشکەنجەى قورس کراوە.

بەهۆى هاتنە پێشەوەى دۆخى ١٩٧٩ و سەرهەڵدانى شۆڕشى ١٩٧٩ى گەلانى ئێران، مامۆستا قەندیل لە ساڵى ١٩٧٨ەوە ئازاد دەکرێت بەڵام چاودێریی توندیان دەخرێتە سەر. لە دواى ئازادبوونى و ساڵێک پێش ڕووخانى حکومەتى پاشایەتى لە ئێران لەگەڵ ژمارەیەک لە هاوڕێکانى پێشوویدا کۆمەڵەى یەکسانیى کوردستانى دامەزراند.

کۆمەڵەى یەکسانى لە سەرەتادا بەناوى “بنکەى بوژانەوەى فەرهەنگیى کوردى” چالاکییەکانى ئەنجام دەدا.

لە نەورۆزى ١٩٧٩ و لە ڕۆژى ٢١ى ئازارى ١٩٧٩ بە شێوەى فەرمى کۆمەڵەى یەکسانى ڕاگەیاندرا و بەشێوەیەکى چالاکانە لە خۆپیشاندانەکانى سەقز، سنە، مەهاباد و پیرانشاردا بەشدار بوون و مامۆستا قەندیل لە گرتنى بنکەى سەربازیى پیرانشار و چەند بنکەیەکى سەربازى لە گوندەکانى ئەو شارەدا ڕۆڵى سەرەکیى هەبوو.

بازنەى کارو چالاکییەکانى کۆمەڵەى یەکسانى لە ناوچەکانى پیرانشار، سەردەشت، مەهاباد، بانە، سنە و سەقز و بەشێک لە باشوورى ڕۆژهەڵاتى کوردستاندا بووە. زۆربەی ڕێبەرانی سەرەکیی کۆمەڵەی یەکسانیی لە سەرەتای دامەزرانی ئەم حیزبەدا شەهید بوون. یەکەم ڕێبەری کۆمەڵەی یەکسانیی مامۆستا سەید ڕەشید حوسەینی لە ماوەی کەمتر لە ساڵێک دوای دامەزرانی کۆمەڵەی یەکسانی لە ١٧ى ئابی ١٩٧٩، لە ئاوایی کەرەفتووی ناوچەی سەقز، لە شەڕی بەرگریی یەکێتی جووتیاران لەبەرامبەر کۆنەبەگ و ئاغاکانی ئەم ناوچەدا شەهید کرا.

ساڵێک دواتر مامۆستا عەلی قوتبی ناسراو بە مامۆستا سالار لە نۆى تشرینى دووەمى ١٩٨٠ لە شەڕێکدا لە دێی بێسارانی ناوچەی مەریوان شەهید دەبێ. لەم ماوەیەدا هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵەی یەکسانی لەلایەن مامۆستا قەندیلەوە سەرپەرشتى دەکرا. هێزى پێشمەرگەى کۆمەڵەى یەکسانى بەشداریى لە چەندین جەنگى دژ بەهێزەکانى کۆمارى ئیسلامیى ئێراندا کردووە.

پێشمەرگەکانى کۆمەڵەى یەکسانى بە فەرماندەیی مامۆستا قەندیل لە شەڕەکانى ناو شارى سەقز، ئارباباى بانە، شارەکانی سنە، سەردەشت و پیرانشار بەشداریى چالاکانەیان هەبووە. هێزەکانى کۆمەڵەى یەکسانى تاوەکو ساڵى ١٩٨٢ لە سەنگەریى بەرگریى کوردستاندا بوون. لە ١٩٨٢دا کاتێک ژمارەیەک لە پێشمەرگەکانى حزبى دیموکراتى کوردستانى ئێران لەلایەن هێزەکانى ئێرانەوە لە دەشتى سووتوان لە نێوان گوندەکانى بادیناوێ و گردیمخانە گەمارۆدرابوون، لەو کاتەدا مامۆستا قەندیل تازە لەبەرەی شەڕەکانی بانە، سەقز و سنەوە گەڕابۆوە و بەهاناى ئەو پۆلە پێشمەرگەیەی حزبى دیموکراتەوە دەچێت، کە لە دەشتی سووتوان گەمارۆ درابوون و پێش گەیشتنیان بە شوێنى پێشمەرگەکانى حزبى دیموکرات لە بەرى گوندى نەمنجێوە بە چەکى قەناس لەلایەن پاسدارەکانەوە تەقەى لێدەکرێت و بریندار دەکرێت.

سەربارى ئەوەى مامۆستا قەندیل لەلایەن هاوڕێکانییەوە لە شوێنى شەڕەکە دوور دەخرێتەوە، بەڵام بەهۆى قورسیى برینەکەیەوە لە ڕۆژى ٢٨ى ئابى ١٩٨٢ گیانى لە دەست دەدات و شەهید دەبێت.

مامۆستا قەندیل لە گۆڕستانى ترکەش لە ناوچەى مەنگوڕانى پیرانشار بە خاک دەسپێردرێت، بەڵام گۆڕەکەى لەلایەن پیاوەکانى کۆمارى ئیسلامیى ئێرانەوە چەندینجار شوێندراوە و هەر جارەش لەلایەن کەسوکار و دۆستەکانییەوە نۆژەن دەکرێتەوە.

سورکێو زەکى کوڕى مامۆستا قەندیل بە دیجیتاڵ میدیاى NRT ڕاگەیاند، مامۆستا قەندیل بەشداریی چالاکانەی لە شەڕەکانی سەقز، ئاربابای بانە، پیرانشار، سەقز، پیرانشار ، سنە، قەڵادزێ، سەنگەسەر، کێوەڕەش، هەندرێن و ڕەواندز دا کردووە.

سورکێو زەکى ئەوەشى وت “مامۆستا قەندیل لە دژی هەموو داگیرکەرانی کوردستان بوو و لە هیچ بەشێکی کوردستان خۆی بە میوان و بێگانە نەدەزانی. خەباتی مامۆستا قەندیل هەر ڕووی لە داگیرکەرانی کوردستان نەبوو، بەڵکو ڕووی لە چینە چەوسێنەرەکانی کوردستانیش بووە”.

بەپێى قسەکانى سورکێو زەکى “مامۆستا هەرگیز خۆی لەناو نەریت و بایەخە کۆمەڵایەتییە کۆنەکاندا زیندانی نەدەکرد و هەمیشە بەرەو ئاسۆی تازەگەریی هەنگاوی دەنا”.

کۆمەڵەى یەکسانى ئێستا درێژە بەکارەکانى دەدات و بارەگاى سەرەکیى لە دەرەوەی وڵاتە. کۆمەڵەى یەکسانى لە زۆربەى چالاکییەکانى کوردانى ئەوروپادا بەشدارە و کۆمەڵێک تۆڕ و ڕایەڵەشى لە ناوخۆى ڕۆژهەڵاتى کوردستاندا هەیە.

ر.م

“ڕۆژی کورد” یەکەم ڕۆژنامەی کوردی چاپی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە سەردەمی سمکۆی شکاکدا

ڕۆژی کورد، یەکەم ڕۆژنامەی کوردی لە ورمێی ڕۆژهەڵاتی کوردستان
بە هیممەتی سمایل ئاغای سمکۆ، نزیک بە ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر چاپ و بڵاودەکرایەوە. بە شەهیدکرانی #سمکۆ بە فێڵێکی ڕەزاخان، تەمەنی ڕۆژنامەکەش کۆتایی هات.

سرکوب نهادینه روزنامه نگاران کرد در ايران- عمار گلی

نزدیک به 120 سال از انتشار اولین نشریە کُردی می گذرد: “کُردستان”. روزنامه ای که نه در این سرزمین بلکه در تبعید و در کشور مصر متولد شد و در اروپا به حیات خود ادامه داد. سرانجام “کُردستان” در سال 1909 با فشار امپراتوری عثمانی توقیف و از انتشار آن ممانعت بعمل آمد. علی رغم گذشت بیش از یک قرن از توقیف این روزنامه و بازداشت و تعقیب نویسندگان و موسسین آن،  سرنوشت روزنامه نگاران کُرد و نشریات کُردی همچنان بر پاشنه همان دری می چرخد کە بر روی “کُردستان” بستندد.

آنچه در طی قرن گذشته در چهار بخش کُردستان ایران، ترکیه، سوریه و عراق بر فعالان عرصه رسانه گذشته است –علی رغم تفاوت نظام های سیاسی حاکم – تفاوتی ماهوی در شیوه‌های برخورد و سرکوب وجود ندارد. هریک از این چهار کشور با در پیش گرفتن سیاست انکار و امحاء نه تنها به رسانه‌های کُردی اجازه نشر ندادند، بلکه همواره بر اساس سیاست یکسان سازی قومی و ملی فضا را بر تمامی عرصه‌های دیگر فعالیت در جامعە محدود کردند. سیاستی که تا اجرای کشتارهای جمعی، کوچ اجباری و تغیر دموگرافی منطقه نیز پیش رفت.

با درنظر گرفتن کارکرد مضاعف رسانه بر روی جوامع تحت سرکوب و اقلیت‌های زبانی، وجود هرگونه صدایی خلاف‌آمد سیاست رسمی حکومت‌ها، عملا کارکرد مقاومت در برابر هژمونی حاکمان را به خود می‌گرفت. بنابراین رویه غالب سرکوب حداکثری زبانی و عدم صدور مجوز برای نشریات به زبانی غیر از زبان رسمی است. در بسیاری از موارد این حکومت‌ها حتی وجود چنین رسانه هایی را در دیگر کشورها نیز برنتافته و تمام تلاش خود را برای منکوب کردن آنها در پیش گرفته‌اند. به عنوان مثال پخش برنامه از بخش کُردی رادیو قاهره در سال 1968 به دنبال فشار و رایزنی مقامات ایران، عراق و ترکیه پس از 11 سال فعالیت متوقف شد. و یا اینکه جمهوری ترکیه از هیچ تلاشی برای متوقف کردن فعالیت بخش کُردی رادیو ایروان فروگذار نکرد. حتی در همین چند سال اخیر کانال‌های تلویزیونی مد تی‌وی، میدیا تی‌وی و روژ تی‌وی بر اثر فشارهای ترکیه در کشورهای عضو اتحادیه اروپا تعطیل شدند.

جغرافیای کُردستان به دلیل کشمکش های منطقه ای، بین المللی و نظم نوین تحمیل شده بر خاورمیانه پس از پیمان لوزان، همواره در بحران بوده و هرج و مرج سیاسی و مداخلات منطقه ای و جهانی دست بالا را در ساختارهای سیاسی این جغرافیا داشته‌اند. علی‌رغم فشار فزاینده بحران و عدم ثبات منطقه‌ای بر کُردستان، این بار بە شکل مضاعف بر فعالان سیاسی، مدنی و رسانه ای نیز تحمیل شدە است.

رسانه کُردی برخلاف دیگر رسانه‌های حکومتی، تحت سرکوب و با توجه به نیازهای جامعه کُردستان متولد شده‌ است: در وهله اول پاسخ به نیاز زنده نگه‌داشتن زبانی ممنوعه، و در وهله دوم بازتولید مقاومت در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است.

با نگاهی گذرا به تاریخ جنبش‌های کُردستان، می‌توان خط تداوم رسانه‌های کُردی را از فضایی شهری به غیر شهری دنبال کرد. از اوایل سده گذشته تا کنون اوج‌گیری و رشد فعالیت‌ رسانه‌های کُردی با افول اقتدار مرکزی در تناسب مستقیمی بوده است. یعنی اینکە هرجا حکومت بنا به هر دلیلی عقب نشسته است، فعالین کُرد عرصه رسانه چند گام به پیش گذاشته‌اند.

از یک سو نشریات کُردی برخلاف رسانه‌های ترکی، فارسی و عربی زبان، طبیعتا از حمایت‌ها و امکانات دولتی بهرمند نبوده‌اند، و تحت شرایط سرکوب، انکار و تبعیض و با بهره‌گیری از امکانات مبتکرانه بر آمده از بطن جامعه کُردی به فعالیت خود ادامه داده‌اند. از سویی دیگر این نشریات در فضای اختناق، نه تنها صدای مقاومت مردم کُرد بوده‌اند، بلکه حتی در قامت تریبونی هر چند ضعیف برای انعکاس صدای دیگر اقلیت‌ها، ستمدیدگان و سرکوب شدگان جامعه ظاهر شده است.

رسانه های کُرد زبان پیش از جمهوری اسلامی

علی رغم تحقیقات و پژوهش های صورت گرفته در دو دهه اخیر، تا کنون اطلاعات مشخص و دقیقی در رابطه با زمان و محل انتشار اولین نشریه کُردی در ایران در دست نیست. محققان پیشتر هفته‌نامه “روژی کورد” (به فارسی: روز کُرد) را به عنوان اولین نشریه کُردی در ایران می‌پنداشتند. هفته‌نامه‌ای که در اوایل دهه 1920 و در جریان قیام “اسماعیل خان سمکو” توسط “ملا محمد ترجان زاده” منتشر شده است. اما پژوهش‌های اخیر حاکی از آن است که دو نشریه “شهاب ثاقب” و “بیستون” طی سال های 1906 و 1907 و نشریه “تمدن” در میانه سال‌های 1903 تا 1905 در کرمانشاه و سنندج اولین نشریاتی بوده اند که در ایران به زبان کُردی منتشر می شده اند.

با این اوصاف تمام نشریاتی که پیش و پس از جنگ اول جهانی به زبان کُردی منتشر شده‌اند، در طی بروز بحران‌های منطقه ای و ضعف دولت مرکزی و در جریان قیام های متعدد کُردستان متولد شده‌اند. اگرچه عمر این نشریات پس از بازگشت مجدد ثبات، بسیار کوتاه بوده‌ است. در جریان جنگ جهانی دوم و پیش و پس از اعلام جمهوری کُردستان نیز چندین نشریه به زبان های کُردی منتشر شد که از آن جمله می‌توان به “روزنامه کُردستان” ارگان مطبوعاتی حزب دموکرات کُردستان ایران اشاره کرد. انتشار این نشریه دوزبانه (کُردی-فارسی) پس از سقوط جمهوری کُردستان چندین سال متوقف شد.

پس از جنگ جهانی دوم و تثبیت قدرت محمد رضا شاه پهلوی تا اواخر سال های دهه 30 شمسی هیچ نشریه و رسانه کُردی در ایران فعالیت نمی کرد. بسیاری از فعالین سیاسی و روزنامه نگاران کُرد به دلیل وضعیت موجود به خارج از مرزهای ایران گریخته و شماری از آنها در رسانه های کُردی دیگر کشورها مشغول به فعالیت بودند. با این اوصاف دولت ایران در سال 1331 بخش کُردی رادیو سنندج را برای کاهش انتقادات و کم کردن نارضایتی های عمومی تاسیس کرد که بعدها بخش های کُردی رادیو تهران، کرمانشاه، ارومیه و خراسان نیز به آنها اضافه شد. نکته حائز اهمیت این است که هیچ نشریه ای اجازه فعالیت و نشر به زبان کُردی را نداشت و تنها در اواخر دهه چهل و پس از سرکوب های گسترده در کُردستان هفته نامه ای به نام “کُردستان” در تهران تاسیس شد که گستره انتشار آن تنها سفارت خانه کشورهای خارجی و وزارت خارجه بوده است.

بسیاری از روزنامه نگاران و نویسندگان کُرد پیش از انقلاب ایران به اتهام عضویت در گروه های مارکسیستی و مخالف نظام شاهنشاهی بازداشت و سال های مدیدی را در زندان سپری کردند.

انقلاب و جمهوری اسلامی

با پیروزی انقلاب در ایران و گشایش فضای سیاسی، نشریات متعددی به زبان کردی انتشار یافتند. پس از چند سال جمهوری اسلامی  تثبیت شد و مترصد عقب نشینی احزاب کومله و دمکرات به روستاها و مناطق کوهستانی، تمام این نشریات توقیف شدند. البته تعدادی از آنها در کوهستان و یا خارج از ایران و با حمایت این احزاب کُرد به انتشار خود ادامه دادند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و باز شدن محدود فضای سیاسی، بسیاری از فعالان عرصه رسانه سعی کردند که با استناد به اصول اجرائی نشده قانون اساسی اقدام به انتشار نشریات قانونی به زبان کُردی کنند.

حکومت ایران طی سال های اخیر – به دلیل افزایش کانال های ماهواره ای کُردی در اروپا و اقلیم کُردستان- برای هر استان کانال‌ رادیو و تلویزیونی احداث کرد. اما این رسانه‌ها – بر اساس بخش نامه های داخلی صدا و سیمای جمهوری اسلامی- باید 40 تا 50 درصد برنامه های خود را به زبان فارسی تولید کنند.

از اواخر دهه 1370 شمسی با روی کار آمدن دولت اصلاحات، فضای مطبوعاتی کل کشور متحول شد. طی آن چند سال در کُردستان ده‌ها هفته‌نامه و روزنامه اجازه انتشار یافتند. اما همزمان و شاید اندکی پیش از رسانه های سراسری خزان مطبوعات کُردستان شروع شد. تنها در چند سال بیش از بیست هفته نامه، روزنامه، فصل نامه و مجله کُردی در کُردستان توقیف شدند: نشریاتی از جمله آسو، کرفتو، پیام مردم، پیام کُردستان، آشتی، روژهلات، هاوار، راسان، دیدگاه، روژامه، راڤە و آینه. این رسانه‌ها توسط هیات نظارت بر مطبوعات و دستگاه قضا و بر اساس اتهام هایی نظیر “اقدام علیه امنیت ملی از طریق انتشار مطالب خلاف واقع و تبلیغ علیه نظام، ارتباط با کشورها خارجی و جریان های معاند” توقیف شدند. علاوه بر نشریات توقیف شده، شمار زیادی از نشریات دانشجویی کُردی نیز طی این سال‌ها با اعمال فشار نهادهای امنیتی لغو امتیاز و توقیف شده اند.

از سوی دیگر علی رغم صراحت قانون مطبوعات در خصوص برگزاری دادگاه های ویژه مطبوعات به صورت علنی و با حضور هیات منصفه، اکثر این نشریات کُردی بدون برگزاری چنین دادگاه‌هایی و صرفا به حکم هیات نظارت بر مطبوعات لغو امتیاز شده اند. امتیاز شماری از نشریات نیز در دادگاه های غیر علنی و بدون حضور هیات منصفه لغو شده است.

جدای از توقیف فله ای نشریات کُردی در کُردستان بسیاری از روزنامه نگاران و فعالان رسانه ای نیز به دلیل فعالیت های خود با اتهام هایی چون “اقدام علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام، نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی، ارتباط و عضویت در گروه های معاند جمهوری اسلامی ایران، سیاه نمایی” تحت تعقیب و بازداشت قرار گرفتە و نهایتا روانه زندان شده اند.

این رسانه‌ها دائما از سوی نهادهای امنیتی در خصوص پرداختن به مسائل سیاسی کُردستان به شدت تحت فشار بوده و در چنین مواردی نیز دچار خودسانسوری می شوند. در سال 2007 پس از آنکه مقامات استان کُردستان نتوانستند از طریق مراجع قضایی هفته نامه کرفتو را توقیف کنند، با بهره گرفتن از اختیارات هیات نظارت بر مطبوعات استان کُردستان این نشریه را به بهانه “انتشار نامنظم” توقیف کردند. بهانه‌ای که به طریق اولی نشان دهنده عدم حمایت کامل حکومت از چنین معدود رسانه‌های باقی مانده است.

هم اکنون دست کم چهار تن از روزنامه نگاران کُرد “محمد صدیق کبودوند، عدنان حسن پور، خسرو کردپور و مسعود کردپور” تحت بازداشت و در حال گذراندن دوران محکومیت خود هستند. در طی 10 سال گذشته دست کم 50 روزنامه نگار و فعال رسانه ای کُرد به دلیل فشار نهادهای امنیتی ایران را ترک کرده و به دیگر کشورهای منطقەای یا اروپایی و امریکایی پناه شده‌اند.

فضا و قوانین امروزی حاکم بر روزنامه‌نگاران و رسانه‌های کُردستان، در ماهیت تفاوتی با سرنوشتی که “مقداد بدرخان” موسس اولین روزنامه “کُردستان” در بیش از یک قرن پیش با آن مواجه شد، نکرده است. مساله کُردستان همچنان یکی از پیچیده ترین مسائل خاورمیانه است و کماکان با دیدی امنیتی به رخدادهای برخواسته از بطن این جامعه نگریسته می شود. به تبع آن فعالین رسانه ای و روزنامه نگارانی که سعی می‌کنند با تمام موانع بە رسالت مطبوعاتی خود جامه عمل بپوشانند، با سد نگاه امنیتی روبرو شده و خود نیز به قربانیان چنین فضایی مبدل می شوند.

عمار گلی– عضور شورای سردبیری پایگاه خبری و تحلیلی روژ (www.nnsroj.com)

200 هه‌زار تانكه‌ر نه‌وت به‌سێ ملیار دۆلار

ساڵانه‌ زیاتر له‌ 200 هه‌زار تانكه‌ر نه‌وت له‌باشماخ‌و په‌روێزخانه‌وه‌ ده‌برێته‌ ئێران‌و داهاته‌كه‌ی‌ زیاتر له‌سێ ملیار دۆلاره‌.

سه‌رچین ساڵح – هاووڵاتی

گواستنه‌وه‌ی‌ نه‌وت له‌هه‌رێمی‌ كوردستانه‌وه‌ به‌تانكه‌ر بۆ ئێران به‌رده‌وامه‌، ساڵانه‌ له‌هه‌ردوو خاڵی‌ سنوری‌ باشماخ له‌سنوری‌ پێنجوێن‌و په‌روێزخان له‌سنوری‌ ئیداره‌ی‌ گه‌رمیان، زیاتر له‌ 200 هه‌زار تانكه‌ر نه‌وت ده‌برێته‌ ئه‌و وڵاته‌، كه‌ به‌هاكه‌یان زیاتره‌ له‌سێ ملیار دۆلار.

هاتوچۆی‌ ئه‌و تانكه‌رانه‌ چه‌ندین ساڵه‌ درێژه‌ی‌ هه‌یه‌و به‌رده‌وام چه‌ند جۆرێكی‌ نه‌وت بۆ ئێران ده‌گوازنه‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تائێستا نازانرێت داهاته‌كه‌ی‌ ده‌چێته‌ خه‌زێنه‌ی‌ حكومه‌ته‌وه‌ یان نا.

تانكه‌ره‌كان كه‌ هه‌ندێكجار كاره‌ساتی‌ گه‌وره‌ له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ده‌خوڵقێنن‌و روداوی‌ هاتوچۆی‌ گه‌وره‌ دروستده‌كه‌ن، له‌سنوری‌ باشماخ‌و په‌روێزخان به‌ریزی‌ دورودرێژ وه‌ستاون‌ و چاوه‌ڕوانی‌ رێگه‌پێدانن بۆ ئه‌وه‌ی‌ بپه‌ڕنه‌وه‌ خاكی‌ ئێران.

سه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ پیشه‌سازی‌و وزه‌و سه‌رچاوه‌ سروشتیه‌كان له‌ئه‌نجومه‌نی‌ پارێزگای‌ سلێمانی‌ ئاشكرایكرد، داهاتی‌ ساڵانه‌ی‌ نه‌وتی‌ هه‌نارده‌كراو له‌مه‌رزی‌ باشماخ‌و په‌روێزخانه‌وه‌ زیاتر له‌سێ ملیار دۆلاره‌، ئه‌م بڕه‌ پاره‌یه‌ له‌ڕاپۆرتی‌ وه‌زاره‌تی‌ سامانه‌ سرشتیه‌كاندا ئاماژه‌ی‌ پێنه‌دراوه‌و باسنه‌كراوه‌.

غالب محه‌مه‌د به‌هاوڵاتی‌ وت “ئه‌و نه‌وته‌ نه‌وتی‌ ره‌شه‌ كه‌ له‌ڕێگه‌ی‌ ته‌نكه‌ره‌وه‌ هه‌نارده‌ی‌ ده‌ره‌وه‌ ده‌كرێت”.

دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ نه‌وتی‌ خاو ده‌پاڵێورێت به‌شێكی‌ ده‌مێنێته‌وه‌ پێیده‌وترێت نه‌وتی‌ ڕه‌ش، له‌سه‌دا 25ی‌ هه‌موو به‌رمیلێك له‌نه‌وتی‌ خاو نه‌وتی‌ ره‌شه‌.

غالب محه‌مه‌د، هۆكاری‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وتی‌ ره‌شی‌ به‌تانكه‌ر بۆ ئه‌وه‌ گه‌ڕانده‌وه‌، كه‌ نه‌وتی‌ ره‌ش پێكهاته‌یه‌كی‌ چڕه‌و به‌ئاسانی‌ به‌بۆریدا ناڕوات، بۆیه‌ به‌تانكه‌ر ده‌برێت.

هه‌روه‌ها باسی له‌وه‌شكرد، له‌ئێران پاڵاوگه‌ی‌ به‌تواناتر هه‌یه‌ كه‌ توانای‌ گوشینی‌ ئه‌و نه‌وته‌ ره‌شه‌ی‌ زیاتره‌ له‌پاڵاوگه‌كانی‌ ناوخۆ، ماده‌ی‌ زیاتریشی‌ لێده‌رده‌هێنرێت كه‌ زیاتر له‌ 20 ماده‌یه‌.

به‌وته‌ی‌ غالب محه‌مه‌د، ئه‌و ته‌نكه‌رانه‌ی‌ نه‌وت ده‌به‌نه‌ ئێران ته‌نكه‌ری‌ كۆمپانیای‌ حزبین، ساڵانه‌ له‌هه‌ردوو مه‌رزی‌ باشماخ‌و په‌روێزخان زیاتر له‌ 200 هه‌زار ته‌نكه‌ر ده‌چێته‌ وڵاتی‌ ئێران‌و یه‌ك ته‌نی‌ به‌ 200 تا 250 دۆلار ده‌فرۆشرێت‌و داهاتی‌ ساڵانه‌ی‌ زیاتر له‌سێ ملیار دۆلاره‌.

وتیشی‌ “ئه‌و داهاته‌ ته‌نیا بۆ به‌رپرسه‌كانه‌و له‌یه‌ك راپۆرتی‌ سامانه‌ سروشتیه‌كاندا ئاماژه‌ به‌پاره‌ی‌ ئه‌م ته‌نكه‌رانه‌ نه‌كراوه‌، رونه‌ ئه‌و پاره‌یه‌ بۆ حزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان ده‌ڕوات، ده‌بێت حكومه‌ت رونكردنه‌وه‌ بدات ئایا ئه‌م داهاته‌ چیلێدێت یان كێ ده‌یبات”.

هه‌ر ته‌نكه‌رێك نه‌وت كه‌ ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ ئێران 150 دۆلار گومرگی‌ لێوه‌رده‌گیرێت‌و به‌وته‌ی‌ غالب محه‌مه‌د، داهاتی‌ ساڵانه‌ی‌ گومرگی‌ ئه‌و ته‌نكه‌رانه‌ زیاتر 30 ملیۆن دۆلاره‌.

تانكه‌ره‌كان پاش بڕینی‌ رێگه‌یه‌كی‌ درێژ له‌به‌نده‌ر عه‌باس له‌سه‌ر كه‌نداوی‌ عه‌ره‌بی كه‌ ده‌كه‌وێته‌ باشوری‌ ئێران، باره‌ نه‌وته‌كانیان به‌تاڵ ده‌كه‌ن‌و ده‌یخه‌نه‌ ناو كه‌شتی‌ نه‌وتهه‌ڵگری‌ گه‌وره‌وه‌و دواتر له‌پڕۆسه‌یه‌كی‌ ته‌واو نهێنیدا ده‌فرۆشرێن.

شۆفێری‌ یه‌كێك له‌و ته‌نكه‌رانه‌ كه‌ نه‌وتی‌ له‌فه‌ره‌ج ئاوای‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ سلێمانی‌ باركردوه‌ بۆ وڵاتی‌ ئێران، ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات، كه‌ شۆفێران ته‌نها باركردن‌و به‌تاڵكردنیان پێده‌سپێردرێت.

ئه‌و شۆفێره‌ كه‌ داوایكرد ناوی‌ نه‌هێنرێت، ماوه‌ی‌ چه‌ند مانگێك شۆفێری‌ بۆ كۆمپانیایه‌كی‌ سنوره‌كه‌ كردوه‌ بۆ گه‌یاندنی‌ نه‌فتا به‌ئێران، بۆ گه‌یاندنی‌ یه‌ك تانكه‌ر نزیكه‌ی‌ 15 ڕۆژی‌ پێچوه‌و بڕی‌ 400 دۆلاری‌ وه‌رگرتوه‌ له‌به‌رامبه‌ریدا.

شۆفێره‌كه‌ به‌هاوڵاتی‌ وت “ڕۆژانه‌ زیاتر له‌ 250 تانكه‌ر بوین له‌مه‌رزی‌ باشماخه‌وه‌ ده‌چوینه‌ ئێران‌و له‌به‌نده‌ر عه‌باس له‌لایه‌ن دو باخیره‌وه‌ نه‌وته‌كه‌مان لێوه‌رده‌گیرا كه‌ ده‌وترا باخیره‌ی‌ به‌رپرسانی‌ هه‌رێمی‌ كوردستانن”.

وتیشی‌ ئه‌وه‌ی‌ زیاتر ئاشكرای‌ ده‌كردن، خاوه‌نی‌ باخیره‌كان كوردبن ئه‌وه‌بوو، “كاتێك هه‌ڕه‌شه‌ی‌ سكاڵامان ده‌كرد له‌كارمه‌نده‌ فارسه‌كان به‌هۆی‌ ئه‌و به‌ربه‌ستانه‌ی‌ بۆیان دروستده‌كردین ناوی‌ كه‌سێكی‌ كوردمان ده‌هێنا له‌كۆمپانیاكه‌مان كه‌ سه‌رپه‌رشتی‌ ده‌كردین به‌وه‌ی‌ لای‌ ئه‌و سكاڵایان له‌سه‌ر تۆمارده‌كه‌ین، به‌وهۆیه‌شه‌وه‌ كارمه‌نده‌ فارسه‌كان ده‌ستبه‌جێ په‌شیمان ده‌بونه‌وه‌و داوای‌ لێبوردنیان ده‌كرد”.

هه‌روه‌ها وتیشی‌ “نه‌وتی‌ خاو‌و نه‌وتی‌ ره‌ش‌و نه‌فتامان ده‌برده‌ ئێران‌و له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه‌ پێمانده‌وترا، ئه‌گه‌ر له‌و سه‌ره‌وه‌ به‌نزین نه‌هێننه‌وه‌ بۆ عێراق گرێبه‌ستی‌ شۆفێریه‌كه‌تان هه‌ڵده‌وه‌شێنینه‌وه‌”.

به‌پێی ئاماری‌ هه‌ردو خاڵی‌ سنوری‌ په‌روێزخان‌و باشماخ، رۆژانه‌ له‌و دوو سنوره‌وه‌ زیاتر له‌ 550 تانكه‌ر نه‌وت رێگه‌ی‌ تێپه‌ڕبونیان پێده‌درێت به‌ره‌و ئێران.

عه‌لی‌ تۆفیق، به‌ڕێوه‌به‌ری‌ مه‌رزی‌ په‌روێزخان بۆ هاوڵاتی‌ ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌كرد، ئه‌وان ته‌نیا وه‌كو رێوشوێنێكی‌ یاسایی ره‌زامه‌ندی‌ له‌سه‌ر نوسراوی‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ گومرگی‌ سلێمانی‌ ده‌ده‌ن، كه‌ بۆ هه‌ر یه‌كێك له‌و تانكه‌رانه‌ی‌ ده‌كات تا رێگه‌ی‌ تێپه‌ڕبونیان بۆ ئێران پێبدرێت.

وتیشی‌ “رۆژانه‌ به‌به‌رده‌وامی‌ زیاتر له‌ 300 تانكه‌ر له‌په‌روێزخانه‌وه‌ ده‌برێته‌ ئێران‌و گومرگی‌ سلێمانی‌ پاره‌ی‌ گومرگ له‌تانكه‌ره‌كان وه‌رده‌گرێت”.

هاوكات، شاخه‌وان به‌كر به‌ڕێوه‌به‌ری‌ گومرگی‌ باشماخ، به‌هاوڵاتی‌ وت “ئه‌وه‌ی‌ تانكه‌ره‌كان رۆژانه‌ ده‌یگوازنه‌وه‌ بۆ ئێران، نه‌وتی‌ ره‌ش، نه‌فتا، تێكه‌ڵه‌یه‌ك له‌گازه‌و گومرگه‌كه‌ له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ گومرگی‌ سلێمانیه‌وه‌ وه‌رده‌گیرێت”.

ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌شكرد، رۆژانه‌ له‌باشماخه‌وه‌ زیاتر له‌ 250 تانكه‌ر نه‌وت ده‌گوازنه‌وه‌ ئێران.

هه‌ردو به‌رپرسه‌كه‌ی‌ په‌روێزخان‌و باشماخ جه‌ختیان كرده‌وه‌، ته‌نیا ئه‌و رێوشوێنه‌ یاساییه‌یان له‌سه‌ره‌و زانیاری‌ دیكه‌یان له‌سه‌ر پڕۆسه‌كه‌ نیه‌.

فایه‌ق مسته‌فا، ئه‌ندامی‌ لیژنه‌ پیشه‌سازی‌‌و وزه‌و سه‌رچاوه‌ سروشتیه‌كان له‌په‌رله‌مانی‌ كوردستان، بۆ هاوڵاتی‌ ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌دا، داهاتی‌ فرۆشتنی‌ نه‌وتی‌ ڕه‌ش زۆرجار له‌راپۆرتی‌ وه‌زاره‌تی‌ سامانه‌ سروشتییه‌كاندا هاتووه‌، به‌ڵام جێگه‌ی‌ بڕوانیه‌، چونكه‌ وه‌زاره‌ت خۆی‌ راپۆرته‌كان ده‌نوسێت به‌بێ ئه‌وه‌ی‌ دیوانی‌ چاودێری‌ دارای‌ ته‌سدیقی‌ بكات.
وتیشی‌ “له‌ماوه‌ی‌ ساڵی‌ رابردوودا له‌چاودێریكردنی‌ دۆسیه‌ی‌ نه‌وتدا هه‌نگاوی‌ گرنگمان ناوه‌، به‌ڵام نه‌توانراوه‌ به‌ته‌واوی‌ چاودێری‌و كۆنتڕۆڵی‌ ئه‌و وه‌زاره‌ته‌ بكرێت له‌ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌”.

رۆشنبیرانی بەیعەتگەر! مەریوان وریا قانع

ڕۆژنامەی ”باس“ی سەر بە باڵی مەسرور بارزانی ناو پارتی دیموکراتی کوردستان لیستی ناوی ٢٢٥٠ نووسەر و ھونەرمەند و ڕۆشنبیریی بڵاوکردۆتەوە کە داوای سەرلەنوێ بەخشینەوەی دەسەڵاتی سەرۆکایەتی بە بارزانی دەکەن. ئەم ھەڵوێستە لەزۆر سەرەوە قابیلی ڕەخنەکردنە، بەڵام لە ھەموویان سەرەتایتر و سادەتر ڕامانە لەو تێکستەی ئەم لەشکرە لە ڕۆشنبیران ئیمزایان کردوە. ئەوەی ئەو ٢٢٥٠ ڕۆشنبیرە ئیمزیان کردوە تێکستێک نییە ڕۆشنبیرێک نووسیبێتی، شتێکی تێدا نییە ھێما بەوەبکات عەقڵێک ئەم تێکستەی نوسیوە پەیوەندیی بە فیکر و نووسین و بیرکردنەوە ھەبێت. تێکستەکە لێوانلێوە لەھەموو ئەو نەخۆشییانەی لەناو عەقڵی سیاسییدا ئامادەیە: لەوانەش ئاوکردن بە ئاشی تیورەی موئامەرەدا، فرۆشتنی تراژیدیا بەنرخی سەرکەوتن، مامەڵەکردنی فەشەل وەک سەرکەوتن و نمیاشکردنی تەماحە ترسناکەکانی دەسەڵات وەک چاوەڕوانیکردنی مژدەی گەورە و سەرکەوتنی یەکجارەکیی.

لەھەموو تێکستەکەدا یەک ڕستەی ڕەخنەیی بوونی نییە نیشانیبدات درێژکردنەوەی ماوەی سەرۆکایەتیی بارزانی درێژکردنەوەیەکی ئیشکالییە، یەک گومانی بچوکی بەرامبەر بە نیازەکانی ئەودیوی ھێشتنەوەی مەسعود بارزانی بە سەرۆکی ھەرێم تیانییە، یەک وشەی تیا نییە ھێما بەوە بکات ئەم درێژکردنەوەیە کارێکی نایاساییە. ھێمایەکی بچووکی تێدا نییە نیشانیبدات مانەوەی بارزانی، بۆ ھەر ھۆیەک بێت، پێشێلکردنی یاسایەکە کە خۆی ئیمزای کردوە. ئەوە لە بیری خوێنەران دەباتەوە کە بارزانی لەباتی ٨ ساڵ سەرۆکایەتیی ١٠ ساڵە سەرۆکە، یان لانیکەم وەک ڕۆژنامەنووسێکی ئەمریکیی دەڵێت: ”بارزانی ١٠ ساڵی تەواوی لە ٨ ساڵ سەرۆکایەتییەکەی تەواوکردوە“. ھاوکات خاڵێکی تێدا نییە باس لە مەترسی بە سوڵتانیکردنی دەسەڵات لە کوردستاندا بکات، بە خاڵێکیش بەلای ئەوەدا ناڕوات کە بڵێت ناکرێت سەرۆکێک بەو ھەموو دەسەڵاتانەوە ھەبێت، بەڵام میکانیزمێک، چەندە سادەشبێت، بوونی نەبێت بۆ لێپرسینەوە لەو دەسەڵاتانە. ھەروەھا یەک ووشەی ڕەخنەیی تێدا نییە لەسەر ئەوەی بارزانی لەماوەی دە ساڵدا چ کوردستانێکی دروستکردوە و چ قەیرانێکی گەورەی ھەم لە پەیوەندییە ناوەکییەکانی ناو کوردستان و ھەم لە پەیوەندیی کوردستان بە وڵاتە ئیقلیمییەکانەوە دروستکردوە. لەباتی ئەوەی بەچەند وشەیەکی کەم ھێما بۆ ھەندێک لە مەترسییەکانی تەسلیمبوونی تەواوی سیاسەتەکانی ھەرێم بە ئیرادەی ئەردۆگان و دەوڵەتی تورکیی بکات، باس لەوەدەکات بارزانی زۆر سەرکەوتوانە ”توانیویەتی باڵانسی هاوسەنگیی“ هاوكێشە سیاسییە ”نێودەوڵەتی و ئیقلیمی و ناوخۆییەکەی ئێراق و كوردستان ڕابگرێ“.

مرۆڤ دەتوانێت دەیەھا کێشەی گەورەی تر باسبکات کە ئەم ڕۆشنبیرانە دەیانتوانی بەر لە بەیعە ھێنانەوە بۆ بارزانی، ھێمایەکی کورتی پێبکەن و بەشدارییەکانی سەرۆکی ھەرێمیش لە دروستکردن و گەورەکردنی ئەو کێشانەدا باسبکەن. ئەم بەڕێزانە نەک ئەم کارەیان نەکردوە، بەڵکو ئەوەی ئەوان نووسیویانە تێکستێکی سیاسیی کرچ و کاڵ و مەدحئامێزی کلاسیکییە، بەو زمانە سیاسییە تەختەیی و وشکھەڵاتوە نووسراوە کە کادەر پلە نۆ و پلە دەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان، قسەیپێدەکەن.
لەسەردەمی بەعسدا وەزارەتێک ھەبوو ناوی وەزارەتی ڕۆشنبیریی بوو، یەکێک لە وەزیرە بەناوبانگەکانی ئەم وەزارەتەش ناوی لەتیف نسیف جاسم بوو. ئەم وەزیرە لە چاوپێکەوتنێکی بەناوبانگدا گاڵتەیەکی گەورە بە نووسەران و ڕۆشنبیرانی سەردەمی دەسەڵاتدارێتی بەعس دەکات و دەڵێت: ”ئێمە ھەرکاتێک بمانەوێت دەتوانین چەندان لۆریی و تراکتۆری پڕ شاعیر و نووسەر و ڕۆشنبیر کۆبکەینەوە و بیانبەینە ئەو شوێنانەی کە دەمانەوێت“. بەبۆچوونی من ئەوەی کردەی کۆکردنەوەی ئەم ٢٢٥٠ ڕۆشنبیرە نیشانمانئەدات ھەمان ئەو شێوازی کارکردنەیە بەعس لە عێراقدا پیادەیدەکرد. پارتیش وەک بەعس لەوەدا تەواو سەرکەوتوە کە دەیان لۆری و تراکتۆری پڕ لە نووسەر و شاعیر و ڕۆشنبیر لە پارچە جیاوازەکانی کوردستانەوە کۆبکاتەوە و وایانلێبکات بە زمانی بەرپرسی لقێک لە لقەکانی پارتی قسەبکەن. ئەوەی ترسناکە خودی بەیانەکە نییە، بەڵکو ئەو عەقڵیەتە تەسیلمبو و بەھانەخواز و بەیعەگەرە ناڕەخەنییەیە کە لە کوردستانی سەردەمی نەوت و دۆلاری دزیی و گەندەڵیدا دروستبووە. عەقڵیەتێک ئەگەر پارتی ئاوەکەی ڕشتبێت، ئەوا ئەم لەشکرە لە ڕۆشنبیران نەک تەنھا پێیان تێناوە، بەڵکو بە ویژدانێکی تەواو ئاسودەوە مەلەی تێدادەکەن.