“کولبری” در نمای نزدیک

درآمد بین 100 تا 150 هزار تومان / حمل مشروبات الکی درآمد بالاتری دارد اما…

فرارو-“با اینکه یک زنم، هیچ‌وقت نترسیده‌ام. بعضی‌وقت‌ها به‌تنهایی، ساعت 2 یا 3 نیمه‌شب برای گرفتن پولی ناچیز، در حد بخور و نمیر به راه و کوهستان زده‌ام. هرباره بین 30 تا 50 کیلو بار با خودم به عراق برده یا آورده‌ام. ماموران هم بارها ما را گرفته‌اند، اما ما که کار حرامی انجام نمی‌دهیم… این مردها را ببینید؛ برای درآوردن 20 تا 40 هزار تومان برای زن و بچه این سختی‌ها را به جان می‌خرند”.

کول بری در نمای نزدیک
خالد توکلی –جامعه‌شناس و پژوهش‌گر- در گفتگو با فرارو گفت: مردمِ کول‌بر از زمان قدیم بوده‌اند. از زمانی‌که بحث قاچاق میان مرزهای ایران، عراق و ترکیه پیش آمد آن‌ها به عنوان یک اصطلاح و شغل شناخته شدند.به گفته این فعال مدنی کول‌بری به مبحث واردات کالاهای خارجی‌ای برمی‌گردد که به‌طور قانونی امکان آن نیست که از کشورهای خارجی و از خاک عراق وارد ایران شود. بنابراین از طریق کولبران این اتفاق می‌افتد، چرا که این کالاها در عراق نیز بازار ندارند.

توکلی می‌گوید موقعیت مرز کوهستانی و مسیری که امکان رفت‌وآمد ماشین در آن نیست، منجر شده تا کول‌برها بتوانند بهترین گزینه برای وارد کردن این کالاهای خارجی باشند.

وی همچنین در ادامه تاکید می‌کند که به‌دلیل سردی هوا در این مناطق افراد کولبر این مشکل را نیز برای قاچاقچی‌ها تا حدی حل کرده‌اند.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا با وجود همه سختی‌های این راه کول‌بری همچنان ادامه دارد؟ اظهار کرد: بیکاری و وضعیت اقتصادی شهرهای مرزی کرمانشاه و کردستان منجر به ادامه این شغل کاذب شده‌است.

خالد توکلی درباره دیگر دلایل ادامه پیدا کردن کول‌بری اظهار کرد: از سویی حمل کالا به این طریق برای قاچاق‌چیان ارزان‌تر است. ریسک این‌کار برای قاچاقچی نسبت به قاچاق کالا به صورت کلی کمتر است.

وی همچنین معتقد است که کول‌برها به این کار به عنوان یک کار تکمیلی نگاه می‌کنند؛ برخی از آن‌ها کارهای دامداری و کشاورزی نیز انجام می‌دهند که البته درآمد لازم را برایشان به همراه ندارد.

این پژوهش‌گر درباره ترکیب انسانی کولبران گفت: ما از گذشته تا به امروز کول‌برهای زن نیز داشته‌ایم؛ مانند زن بی‌سرپرستی که به پول نیاز داشته‌اند.

به گفته او در کنار آن‌ها پیرمردهایی که توان بدنی داشته باشند نیز اقدام به این کار می‌کنند.

توکلی در ادامه و درباره حضور کودکان کولبر توضیح داد: کودکان نیز نقشی در این کار دارند. برخی از کودکان یا نوجوانان یعنی افرادی در سنین 16 تا 18 سالگی نیز در میان کولبران وجود دارند که اغلب توسط خانواده‌هایشان به این کار فرستاده می‌شوند و کمک‌خرجی برای خانواده هستند که البته تعدادشان زیاد نیست.

وی همچنین درآمد کول‌بران را با یکدیگر متفاوت دانسته و می‌گوید: درآمد آن‌ها بستگی به کالایی دارد که حمل و وارد کشور می‌کنند. مثلا حمل مشروبات الکی درآمد بالاتری دارد، اما کالایی مانند تلویزیون درآمدش پایین‌تر است؛ بستگی به بازار ایران دارد.

به گفته این کارشناس اما به طور متوسط هر کدام از این افراد درآمدی بین 100 تا 150 هزار تومان دارند.

این جامعه‌شناس همچنین به رقابتی که بعضا میان کولبران برای داشتن کول یا بار رخ می‌دهد اشاره کرده و گفت: این امکان نیز وجود دارد که کالایی برای حمل وجود نداشته باشد. در این صورت رقابتی نیز میان افرادِ کول‌بر برای گرفتن بار شکل می‌گیرد.

به گفته او زمانِ انجام کول‌بری نیز بین 3 تا 4 ساعت به طول می‌انجامد که عموما افراد شبانه برای ان اقدام می‌کنند تا در دید نیروهای مرزی نباشند.

اما نکته‌ای که خالد توکلی درباره دیدگاه متفاوت نسبت‌به کول‌بری به آن اشاره کرد این است که نگرش مردم محلی نسبت به انجام این کار نگرشی مثبت است؛ چرا که تعریف آن‌ها نسبت به این کار متفاوت است.

این کارشناس ادامه داد: این در حالی است که دولت نگرشی منفی به این کار دارد. عدم تفاهم میان نگرش‌های دولت و مردم این مناطق خودش مسئله ساز است؛ مردم آن را کاری حلال و کاری برای کسب روزی خانواده می‌دانند، حال آنکه دولت آن را قاچاق می‌نامند.

به گفته او این در حالی است که مردم این مناطق بنابر اعتقاداتی که دارند معمولا و در اکثر مواقع اقدام به حمل کالاهای حرام یا مواد مخدر نمی‌کنند.

توکلی همچنین گفت: کول‌بران با مشکلات زیادی مواجه هستند، درحالی که باندهای قاچاق بزرگتر خیلی‌اوقات به سادگی وارد شهرها می‌شوند، بدون آنکه کمترین مشکلی داشته باشند؛ این سبب شده که افکار عمومی نیز نسبت به شیوه برخورد با با مردم کول‌بر بدبین شود و حساس باشد.

کول‌بران چه مشکلاتی دارند؟
در ادامه این فعال مدنی مشکلات کولبران را تشریح کرده و گفت: اولا آن‌که مشخص نیست آن‌ها تا کِی باید کول‌بری کنند.

وی ادامه داد: دوم آن‌که بنیان خانواده در بسیاری از خانواده‌هایی یک یا دو کول‌بر دارند سُست می‌شود؛ چراکه به‌دلیل دوری دائم آن‌ها از خانواده مشکلات خانوادگی پیدا می‌کنند.

به اعتقاد توکلی کول‌بران امنیت شغلی ندارند و درآمدی که کسب می‌کنند تابع سیاست‌های امنیتی، اقتصادی دولت هست؛ مثلا اگر مرز بر روی آن‌ها بسته شود کارشان بسیار سخت خواهد بود.

این کارشناس همچنین با اشاره به در خطر بودن سلامتی این افراد تاکید کرد: آن‌ها مشکلات زیادی از نظر سلامت جسمی نیز دارند؛ کول‌بران به زانودرد و کمردرد مبتلا خواهند شد. همچنین مشکلات ریوی و تنفسی به‌دلیل سردی هوا به سراغشان خواهد آمد.

وی در ادامه اظهار کرد: این در حالی است که خطر رفتن بر روی مین نیز آن‌ها را تهدید می‌کند. اگر آن‌ها روی مین بروند هزینه جراحی بسیار برایشان سنگین خواهد بود و احتمالا نتوانند به راحتی آن را پرداخت کنند.

به اعتقاد خالد توکلی همین می‌شود که از جراحت مردِ خانواده در پی رفتن بر روی مین مشکلات خانواده چندبرابر می‌شود و زنان خانواده؛ مادر، خواهر، همسر و یا کودکان مجبور به ادامه کول‌بری می‌شوند.

وی در ادامه به کارهایی که برای بهبود وضعیت کول‌بران انجام شده اشاره کرده و در این‌باره توضیح داد: دولت راه‌‌حل‌هایی نیز برای کول‌بران داشته، مثلا آنکه راه‌های امنی برای آن‌ها آماده کرده یا اینکه قوانینی برای حمل کالا توسط شان وضع کرده است. مشکلات این قوانین اما مانع از این شده‌اند که این افراد در چارچوب قانونی فعالیت کنند.

مثلا لیست کالاهایی که کول‌بران در این لیست می‌توانند آن را وارد کنند به گفته توکلی در خیلی از مواقع کالاهایی بدون بازار است.

توکلی ادامه داد: دولت و مسئولین کارهای زیادی هست که باید برای معیشت این افراد انجام دهند. یکی از مهم‌ترین کارها حلِ عدم تفاهم است؛ کارشناسانی فرهنگی باید با مردم صحبت کنند، به آن‌ها آموزش دهند و درباره کالای قاچاق به آن‌ها توضیح دهند.

وی تاکید کرد: این کار تا کنون انجام نشده‌است و این عدم تفاهم هنوز یکی از مشکلات اصلی کول‌بران است.

این کارشناس با اشاره به بازارچه‌هایی که برای فروش کالاها توسط کول‌بران تدارک دیده‌شده نیز توضیح داد: در این بازارچه‌ها امکان فساد مالی وجود دارد؛ یعنی ممکن است عده‌ای از طریق رانت‌ و روابط نسبت به دیگران بیش‌ترین سود را از این بازارچه‌ها ببرند.

اقتصاد بیمار، مرزهای کم‌توسعه و زندگی روی کول‌ها
حال اگر بخواهیم به مسئله کول‌بری بیش‌تر از جنبه اقتصادی نگاه کنیم، در یک دیدگاه کلی چه‌عواملی کولبری را تشدید کرده‌اند؟

احسان هوشمند، فعال مدنی، ایران‌شناس و جامعه‌شناس- معتقد است کول‌بری نتیجه بیماری اقتصادی کشور است که نمودی از این بیماری در مرزهای کشور بوده‌است.

این پژوهش‌گر در گفتگو با فرارو گفت: این بیماری اقتصادی تنها به مرزهای کرمانشاه و کردستان کشیده نشده‌است. ما در مرزهای دیگر نیز شاهد تجارت‌های این‌چنین، تجارت چمدانی مثلا در بلوچستان یا جنوب کشور هستیم.

هوشمند درباره دلایلی که کول‌بری را تشدید کرده توضیح داد: این موضوع بیش‌تر به عوامل اقتصادی برمی‌گردد. البته این شغل کاذب از زمان‌های قدیم وجود داشته، اما مشکلات آن را افزایش داده‌است.

وی با اشاره به تحریم‌ها تشریح کرد: تحریم‌ها علیه ایران یکی از دلایل اقتصادی است؛ تحریم با ایجاد محدودیت در نوع روابط اقتصادی ما، صادرات و صنعتمان منجر شد تا عده‌ای نیز در این میان از فرصت استفاده کنند و بدون محدودیت‌های بین‌المللی اجناسی را وارد کشور کنند.

وی همچنین گفت: اما به‌طور کلی باید به وضعیت مرزهای ایران اشاره کنیم؛ سرحدات کشور ما فارغ از قوم یا زبان، با بحران توسعه‌نیافتگی روبرو هستند.

احسان هوشمند درباره وضعیت کلی اقتصادی مرزهای ایران نیز توضیح داد: در برنامه‌ریزی صدساله کشور ایران سطح توسعه سرحدات ارتقاء داده نشده‌است. بنابراین طبعا کارخانه‌ها، صنعت و کشاورزی نیز در این مناطق دچار مشکل است و همین سبب شده تا در این مرزها راهی جز تجارت مرزی یا کول‌بری باقی نماند.

وی با اشاره به جنبه‌های تاریخی این شغل ادامه داد: کول‌بری را می‌توان از ابعادی به‌عنوان یک کار تاریخی نیز به حساب آورد. از زمان رضاشاه افرادی به صورت قانونی یا غیرقانونی از این مرز به آن ور مرز و یا برعکس کالا یا مواد خوراکی و غیره می‌برده و می‌آورده‌اند.  در دوران فعلی مشکلات اقتصادی به این کار دامن زد.

احسان هوشمند در پاسخ به اینکه چرا باید مردم زیادی از کالاهای مرزی استقبال کنند؟ گفت: در مریوان به‌عنوان مثال کالاهایی عرضه می‌شود که بسیار ارزان‌تر از شهرهای دیگر و به‌خصوص شهرهای بزرگ هستند که باعث هجوم مسافر می‌شود.

وی ادامه داد: به طور کلی کالاهایی که وارد کشور می‌شود به‌دلایلی همچون رانت، فساد و در انحصار عده‌ای قرار گرفتن قیمت بالایی پیدا می‌کنند اما وقتی از مرز به بازار می‌رسد دست‌ها در آن کم هستند و طبیعتا تقاضا برایشان بیش‌تر می‌شود.

این جامعه‌شناس و پژوهش‌گر همچنین به افراد دانه‌درشتی که از کولبران منفعت می‌برند اظهار کرد: افرادی به همین‌ترتیت و با نیازسنجی بازار، کول‌برها را به کار می‌گیرند و خودشان از این طریق سودهای زیادی کسب می‌کنند.

به اعتقاد این ایران‌شناس افراد زیادی از طریقِ کار همین کول‌برها سرمایه‌های کلانی کسب کرده و آن را حتی در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

هوشمند همچنین درباره راه‌حل‌هایی که برای بهبود وضعیت کول‌برها وجود دارد معتقد است از آن‌جایی‌که این کار قانونی نشده این اتفاقات بیشتر شده. باید برای افراد شناسنامه‌های کاری تهیه شود، همچنین باید دید آن‌ها چندنفر هستند، برای چه‌کسانی کار می‌کنند و غیره. نه اینکه مرزها برای کار این افراد بسته شود که اشتباه است. با بستن مرزها آن بخش خالی از سکنه خواهد شد.

در گامِ بعدی، به گفته هوشمند باید معابری قانونی برایشان ایجاد کرد تا بتوانند به‌طور قانونی رفت‌وآمد کنند.

به گفته او همچنین درحال حاضر به‌دلیل قانونمند نبودن فعالیت کول‌برها تعداد زیادی از آن‌ها جانشان را از دست می‌دهند؛ برخی با برخوردهایی مانند تیراندازی روبرو می‌شوند که از آن‌جایی که این مردم محروم هستند این اتفاق درد آن‌ها را چندبرابر می‌کند.

این در حالی است که احسان هوشمند قویا معتقد است که باید به جای این نوع از برخوردها با دانه‌درشت‌های این شغل برخوردهای لازم انجام بگیرد.

وی همچنین در ادامه گفت: یکی از کول‌برها به من می‌گفت که از 4 عصر تا 4 صبح فردا مشغول کول‌بری است. فعالیتی که منجر به دیسکِ کمر و بیماری‌های بدتر خواهد شد.

وی با اشاره به تصیم‌هایی که تاکنون گرفته و اجرا شده ادامه داد: هرچند که حالا نیز تصمیماتی گرفته و اجرا شده، اما به نظرم انگیزه قوی‌ای پشت آن‌ها وجود نداشته و این بی‌توجهی ابعادِ انسانی زیادی داشته‌است.

هوشمند به عنوان نتیجه‌گیری اظهار کرد که در مورد این مناطق باید واقع‌بینانه تصمیم گرفته شود؛ همچون تصمیمی که در مورد مناطق آزاد گرفته شد.

وی در نهایت با انتقاد از آنچه تاکنون انجام‌شده گفت: اساسا برنامه‌ریزی و ساماندهی برای این شهرهای مرزی نیازمند مطالعات مقدماتی همه‌جانبه است تا هم‌زمان با طرح جامع توسعه استان‌ها و آمایش سرزمین‌ها پیش برده‌شود؛ اما متاسفانه تاکنون این اتفاق رخ نداده‌است.