غەیب – پەشێو

لە غەیبەوە هاتوومەوە

هاتوومەوە پێتان بڵێم

ئەم وڵاتە قەت بێ خرمە خرمی ناڵ و

زرمە زرمی پۆستاڵ نابێ

تاکوو ئێوە ئەو پردە بن

هەر دیل بوونە و هەر دیل دەبن

تا چەرچی و دز سەرکردە بن

عەبدوڵا پەشێو

نه‌خشه ڕێگایه‌ک بۆ شنگال – د. هێمن سەیدی

پێشه‌کی: ڕاسته کورد قۆناغێکی مێژوویی تێپه‌رده‌کا و دوای سه‌د ساڵ خه‌ریکه به ئاواته‌کانی بگات، به‌ڵام ده‌سپێکی ئه‌م قۆناغه شه‌ڕی داعش نه‌بووه، به‌ڵکوو نیزیک به بیست ساڵه ئه‌م قۆناغه ده‌ستی پێکردووه. ڕه‌نگه ئێستا زۆر که‌س به‌م قسه‌یه توره بن که بلێم بیست ساڵه کورد گه‌مه به هێزه ناوچه‌یه‌کان ده‌کات.

ڕاستیش ده‌که‌ن، له یه‌که‌م نیگادا ئێستا هێزی کورد وێده‌چێ زیاتر دابه‌شبووبێ به سه‌ر دوو جه‌مسه‌ری ئێران و تورکیه‌دا، بەڵام له روانینێکی قوولتر و درێژماوه‌تردا، ده‌بینین که راست به پێچه‌وانه، بیست ساڵه به‌شێکی به‌رچاوی ده‌سکه‌وته‌کانی کورد به‌رهه‌می نه‌زانین و ململانه‌ی ئێران و تورکیه بووه، واته ئه‌گه‌ر بیست ساڵ پێش، ئێران و تورکیه ستاتوسی جیهانی ئه‌مڕۆی حکومه‌تی هه‌رێم و پێگه‌ی ناوچه‌یی په‌که‌که‌یان دیبا، هیچکات ڕێگه‌ی بیست ساڵ پێشوویان نه‌ده‌بری.

چه‌ند ڕۆژ پێش له وتووێژێکی کانالێکی فارسیدا گوتم که وه‌زعی ئێستای کورد له به‌رنامه‌ی هیچکام له هێزه‌کانی ناوچهدا نه‌بوو و به مێشکی خۆیان پێیان وابوو به کارتی کورد کایه ده‌که‌ن، بەڵام کاتێک وه‌خۆهاتنه‌وه که له لایه‌ک کورد له دوو قاڵبی حکومه‌تی هه‌رێم و بزاڤی په‌که‌که دا بونه‌ته دوو ئه‌کته‌ر و دوو هێزی دیفاکتۆ له ناوچه‌که‌دا، له لایه‌کی دیکه‌وه، زۆرهێزی گه‌وره‌ی جیهانی هاتوونه‌ته ناو گه‌مه‌که و بونه‌ته‌ دۆستی کورد و ته‌نانه‌ت بەپیلانی هاوبه‌شیش تازه ئێران و تورکیه هیچیان پێناکرێت.

کورد ئێستا له سایه‌ی شه‌ڕی داعشه‌وه دۆستانی وه‌کوو ڕوسیه و ئامریکا و ئوروپای هه‌یه و چاره‌نوسی کورد تازه له پته‌ی ئیران و تورکیه ده‌رچووه.

ئێران به ده‌ستی خۆی روسیه‌ی هێنا ناوکێشه‌کان و ئێستا روسیه بۆته بڕیارده‌ری سه‌ره‌کی و ته‌نانه‌ت باس له خودموختاری کوردی ڕۆژئاوا ده‌کات. تورکیه‌ش یه‌ک به دوای یه‌ک پیلانه‌کانی پوچه‌ڵبۆته‌وه و ئاخر هیواشی که ترامپ بوو، به پوچ ده‌رچوو.

ئه‌وان ئێستا ته‌نیا یه‌ک کارتیان پێماوه که ئاخر یاری خۆیانی به دژی کورد پێبکه‌ن: شنگال! شنگال ئاخر کارتێکه که ده‌توانێ به نه‌زانینی کورده‌وه یاریه‌که به زیانی کورد و به به‌رژه‌وه‌ندی ئێران یا تورکیه یا به به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوکیان بگۆرێ.

چ بکه‌ین ئه‌م ئاخر کارته‌ش له چنگی ئێران و تورکیه ده‌ربهێنین و نه ته‌نیا پێشی شه‌رێکی مالوێرانکه‌ر له هه‌سته‌مترین قۆناغی مێژووی کورددا بگرین، به‌ڵکوو ئه‌و په‌ری لێهاتوویی و مودیرییه‌تی قه‌یران و توانای پوچه‌ڵکرنه‌وه‌ی پیلان له خۆمان نیشان بده‌ین.

له‌م نوسراوه‌یه‌دا من نه‌خشه‌ ڕێگایه‌ک پێشکه‌ش ده‌که‌م و زۆر مه‌منون ده‌بم که‌سانی شاره‌زا به ڕەخنه و تێبینی و پێزیادکرنه‌کانیان یارمه‌تیم بده‌ن.

له‌م قۆناغه هه‌سته‌مه‌دا هه‌رکەس و مێدیایه‌ک بڵاوی بکاته‌وه و مه‌جالی باس و مناقشه و ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی بره‌خسێنێ، زۆر سپاسی ده‌که‌م.

یه‌ک: پێش ڕێگه‌ چاره، شیکرنه‌وه‌ی دوو ته‌وه‌ری کێشه‌ی شنگال.

شنگال و کێشه قووڵه‌که‌ی دوو ڕه‌هه‌ندی له خۆ گرتووه، هاوکات که له یه‌کتر جیان، بەڵام به باش و به خراپ، توانای تێکه‌ڵبوونیان هه‌یه که له قۆناغی ئێستادا پێم باشه جیا له یه‌کتر موعامەله‌یان له‌گه‌ڵ بکرێ.

ئه‌م دووانه بریتین له ڕه‌هه‌ندێکی ئه‌خلاقی- مروڤی و ڕه‌هه‌ندێکی سیاسی-جیۆپۆلیتیک.

سه‌باره‌ت به کاره‌ساتی شنگال هه‌موومان ئاگادارین، بەڵام ڕه‌نگه هه‌موومان له رابردووی ئه‌و کاره‌ساته و چه‌ندین جار دووباره بونه‌وه‌یان و هه‌روه‌ها چۆنیه‌تی ده‌وری ئایین، به ئایینی کورده‌کانیشه‌وه، به وردی ئاگادار نه‌بین.

لێره‌دا مه‌به‌ستم نیه باسی قوڵایی مێژوویی برینی شنگال بکه‌م هه‌ر ئه‌وه‌نده ده‌ڵێم ئێمه‌ بۆخۆشمان له کاره‌ساته مێژوویه‌کانی کوردی ئیزیدى ده‌‌ورمان هه‌بووه و ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێ هێندێک کوردی ناحاڵی و ده‌مارگرژ به چاوی کافر و غه‌یره کورد تەماشای ئیزیدىیه‌کان ده‌که‌ن.

دیار نیه به ڕوونی ئه‌م ڕوانینه چه‌نده ده‌وری گێراوه له ئاخر کاره‌ساتی ئیزیدىیه‌کان و له وه‌ی که بەڕاده‌ی پێویست به‌رگریان لێنه‌کرا، بەڵام ڕوونه که په‌که‌که به خوێنی گەریلاکانی خۆی چ ده‌ورێکی گرنگی بۆ پێشگرتن له قووڵبونه‌وه و فراوانتربوونی کاره‌ساته‌که گێرا.

ئه‌م گرنگیه له مێژووی کورددا بۆ هه‌میشه تۆمار ده‌کرێ هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر له به‌ر ته‌وه‌ری دووهه‌می کێشه‌که‌ی شنگال، پەکەکه له خۆی و له کوردی تێکنه‌دا.

شنگال هاوکات گرنگیەکی ستراتیژیکی بۆ په‌که‌که و هاوپه‌یمانه‌کانی له ڕۆژئاوا هه‌یه. ئێستا شنگال ته‌نیا خاڵێکی سنورییه‌ که ئیمکانی پێوه‌ندی ده‌سه‌ڵاتی خۆجێی ڕۆژئاوای به جیهانی ده‌ره‌وی سورییه پێکده‌هێنێ.

باقی سنووره‌کان یا له لایه‌ن تورکیه‌ و داعش و هێزه هاوپه‌مانه‌کانی تورکیه داخراوه و شه‌ڕیش له‌وان له ئارادایه، یا وه‌کوو سنو سمێلکا لەلایه‌ن حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانه‌وه داخراوه.

ئه‌م سنوره هاوکات داخران و کراوه‌ بوونه‌که‌ی بۆ ئێران و تورکیه‌ش گرنگیەکی زۆری هه‌یه. جیا له کورد، به‌شێک له ناچه عه‌ره‌بییە‌کانی سوریه‌ش که له ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌سه‌د دان پێوسیتییان به‌ کراوه‌بوونی ئه‌م سنوره‌ هه‌یه، هاوکات تورکیه‌ش بۆ کامڵکردنی گه‌مارۆی ڕۆژئاوای کوردستان پێویستی بەداخستنی ئه‌م سنوره هه‌یه تا بتوانێ به حیسابی خۆی یا کوردی ڕۆژئاوا قڕ بکات یان تووشی شه‌ڕی حکومه‌تی هه‌رێمیان بکات.

دوو: نه‌خشه ڕێگایه‌ک بۆ ڕه‌هه‌ندی یه‌که‌می کێشه‌ی شنگال له کاتی کاره‌ساتی ٢٠١٤ی شنگال هێزه‌کانی پارتی به‌رپرسی پاراستنی شنگال بوون که نه ته‌نیا ئه‌رکی خۆیان به باشی ئه‌نجام نه‌دان به‌ڵکوو هوشداریشیان به خه‌ڵکنه‌دا که لانی که‌م ئه‌وانیش وێرای پێشمه‌رگه‌کانی پارتی ڕابکه‌ن.

دیتمان که هه‌زاران ژن و منداڵی ئیزیدى بوونه دیلی داعش. هاوکات هێزی پێشمه‌رگه‌ی پارتی زۆرینه‌یان له به‌شی کونسێرواتیو و داخراوی کۆمه‌ڵگای باشوررا هاتبوون که واته ئه‌م گومانه که ڕه‌نگه عه‌مدێک له وشیارنه‌کرنه‌وه‌ی خه‌ڵکدا بوبێ، زۆر دوور له عه‌قل نیه، بەڵام هاوکات هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک له‌و پێوه‌ندیه‌دا به ده‌سته‌وه نیه.

ئه‌مه ئه‌رکی سه‌رشانی پارتیه که به نیشاندانی کارنامه‌یه‌کی سه‌رکه‌وتوو له ئه‌نجامدانی ئه‌رکی پاراستنی هاووڵاتیانی ئیزیدی بیسه‌لمێنێ که ڕووداوی ٢٠١٤ ته‌نیا هه‌ڵەیه‌ک بووه که هیچکات دوباره نابێته‌وه.

هاوکات ده‌نگی ئیزیدییه‌کان گه‌یشتۆته گۆی خه‌ڵکی جیهان. ئێستا نه ته‌نیا کۆمه‌ڵگای کوردستان که کۆمه‌ڵگای جیهانیش له سه‌ر کێشه‌ی شنگال زۆر هه‌ستیاره و له ئه‌گه‌ری دووبارەبوونه‌وه‌ی هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ک، بۆ هه‌تاهه‌تایه ئیعتباری پارتی و حکومه‌تی هه‌رێم تێداده‌چێ.

ده‌کرێ لێژنه‌یه‌ک پێکهاتوو له خه‌ڵکی شنگال، له نوێنه‌رانی پارته سیاسیه‌کان و هه‌روه‌ها له چالاکانی مافی مروڤ چۆنیه‌تی ڕاده‌سکردنی ده‌سه‌ڵات بەهێزه‌کانی حکومه‌تی هه‌رێم و هه‌روه‌ها چۆنیه‌تی موعامەلەکرنی به‌رپرسانی شنگال له‌گه‌ڵ هاووڵاتیانی ئه‌م ناوچه‌یه له ژێر چاو‌دێری بگرێ.

ده‌رگای شنگالیش بۆ دامووده‌زگا جیهانیه‌کان وه‌کوو هیومه‌ن رایتس واچ و ئه‌منشتی ئینته‌رنه‌شنال ئاوه‌ڵا بێ، بەڵام ناکرێ هێزێک بەده‌ر له هێزی پێشمه‌رگه و حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له شنگال بڕیارده‌ر بێ.

شنگال به‌شێک له باشوری کوردستانه. کاتێک ئێمه حکومه‌تی هه‌رێم به باش و به خراپ، به به‌رپرس و وەڵامده‌‌ره‌وه‌ی ڕه‌وشی شنگال ده‌زانین، هاوکات نابێ به موازاتی هێزی هه‌رێم هێزی دیکه له بواری ئیجراییاته‌وه بوونی هه‌بێ.

ته‌نیا هێزی چاودێر و مه‌ده‌نی و مێدیایی و هه‌روه‌ها ئه‌و لێژنه‌یه‌ی که له سه‌رێ ئاماژه‌ی پێکرا ده‌توانی وه‌کوو چاودێر، به سه‌رکرده‌وه‌ی حکومه‌تی کوردستاندا له شنگال ئازادانه چالاکی هه‌بێ.

سێ: نه‌خشه ڕێگایه‌ک بۆ ڕه‌هه‌ندی دووهه‌‌می کێشه‌ی شنگال هه‌ر وه‌ک له به‌شی یه‌کدا ئاماژه‌ی پێکرا شنگال ته‌نیا خاڵی پێوه‌ندی ڕۆژئاوای کوردستان و جیهانی ده‌ره‌وه‌یه، بەڵام چوون له خاکی هه‌رێمی کوردستان هه‌ڵکه‌وتووه ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی ده‌بێ قانونه‌ن به ده‌ستی حکومه‌تی هه‌رێمه‌وه بێ.

هاوکات حکومه‌تی هه‌رێمیش له سه‌ره‌تاوه موعامەله‌یه‌کی ساڵم و دروستی له‌گه‌ڵ ڕۆژئاوای کوردستان نه‌کردووه و سنوری له سه‌ر داخستن و ته‌نانه‌ت خه‌نده‌قی له چه‌ند خاڵی سنوری هه‌لکه‌ند. ئه‌م سیاسه‌ته نادۆستانه‌یه له دوو قۆناغدا و به دوو مه‌به‌ست ئه‌نجام درا.

له پێشدا به مه‌به‌ستی مه‌جبورکردنی یەپەگه بۆ قبولی حزبه‌کانی نزیک به پارتی له ڕۆژئاوای کوردستان، دواتر له قاڵبی هاوپه‌یمانه‌تی له‌گه‌ڵ تورکیه و فشاری هاوبه‌ش به سه‌ر کانتونه‌کانی ڕۆژئاوادا ئه‌نجام درا.

ئه‌م سیاسه‌ته له سه‌ره‌تای ٢٠١٣ وه ده‌ستیپێکرد و بەشکستی دانوستانه‌کانی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد گه‌یشته لوتکه، بەڵام ئێستا له ٢٠١٧دا ناوچه‌که و جیهان گۆڕاوه. ئێستا ڕۆژئاوا له لایه‌ن ئه‌مریکا و روسیه‌وه به شیوه‌ی دیفاکتو وه‌کوو ناوچه‌یه‌کی گرنگ ناسراوه، ئێستا تورکیه قورسایی پێشووی نه‌ماوه و وه‌کوو ئه‌سپێکی دۆڕاو، دوای ٦٠ ساڵ ئوروپا و ئامریکا به پێوه‌ندێکانیان له‌گه‌ڵ تورکیه‌دا ده‌چنه‌وه.

پێشبینی ده‌کرێ تورکیه خراپتریشی به سه‌ر بێ. ئێستا که زلهێزه‌کان هاوکاری و یارمه‌تی یەپەگه و ڕۆژئاوا ده‌که‌ن ناکرێ حکومه‌تی هه‌رێم وه‌کوو یه‌که‌م ده‌سه‌ڵاتی کوردی جیهان، دوژمنایه‌تی ڕۆژئاوا بکات. با نه‌بنه دۆست و پشت و برای یه‌کتر، بەڵام دوژمنایه‌تی ئیتر هیچ مانا و پاساوێکی نه‌ماوه.

به‌تایبه‌تی دوای ڕاده‌سکرنه‌وه‌ی شنگال به حکومه‌تی هه‌رێم دەمی تورکیه‌ش داده‌خرێ و ناتوانی مانعی کردنه‌وه‌ی سنوری سمێلکا یا شنگال بێ.

زۆر ئاساییه که دوو ده‌سه‌ڵاتی دراوسێ، ئه‌گه‌ر دۆست و هاوپه‌یمانیش نه‌بن، لانی که‌م پێوه‌ندی ئاساییان هه‌بێ و هاتووچۆی تیجاری و ئابورییان هه‌بێ.

دره‌نگ یا زوو کێشه‌ی سورییه‌ کۆتایی پێدێ، که‌مترین ده‌سکه‌وتی کوردی رۆژئاوا، حکومه‌تێکی خودموختار و ده‌سه‌ڵاتێکی خۆجێی ده‌بێ‌.

ناکرێ ئه‌وکات بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌م ڕۆژانه و بلێین فه‌رموون سنورمان کراوه‌یه.

له هه‌مووی گرنتر، ڕۆژئاوای کوردستان له قاڵبی فیدراتیوی باکوری سوریه‌دا ده‌ستی به ده‌ریای ئازاد ڕاده‌گات و ده‌کرێ زۆر له تورکیه کانالێکی باشتر و ئه‌مینتر بێ بۆ هه‌نارده‌کردنی نه‌وتی باشور.

تورکیه ئه‌سپی دۆراوه، چاوه‌رێ نین حکومه‌تی هه‌رێم وێرای ئوروپا و ئامریکا به ئاشکرا پشتیوانی کورد بکات و به تورکیه نا بلێ، بەڵام چاوه‌ڕێیه‌کی بەجێیه که باڵانسی پێوه‌ندی خۆی له‌گه‌ڵ تورکیه و ڕۆژئاوای کوردستان ڕابگرێ.

ئه‌نجام:  له بیست ساڵی ڕابردوودا کورد بەقه‌ت هه‌شتا ساڵی پێشتری ده‌سکه‌وتی هه‌بووه. بەپێچه‌وانه‌ی ڕوانینی سه‌تحی، کورد زیاتر له ململانه‌ی هێزه‌کانی ناوچه که‌ڵکی وه‌رگرتووه تا ئه‌وه‌ی که ئه‌وان یارییان به کورده‌وه کردبێ.

بیست ساڵ پێش ئێران و تورکیه بیریان له ئه‌مڕۆی خۆیان و کوردستان نه‌ده‌کردەوه،‌ بەڵام شنگال ده‌توانێ ئاخر کارتی ئه‌وان بێ به دژی کورد. کێشه‌ن ئه‌خلاقی و مروڤی شنگال ده‌بێ به ده‌ستی حکومه‌تی هه‌رێم به و چاو‌دێری ناوخۆیی و جیهانی چاره سه‌ربێ و هێزه‌کانی نزیک به په‌که‌که نابێ تا سه‌ر به خاتری پاراستنی ئیزیدیان ده‌سه‌ڵاتی موازییان له شنگال هه‌بێ.

پێویسته: یه‌ک: له ڕێککه‌وتنێکی دوو قۆڵیدا، پەکەکه له پرۆسه‌یه‌کی یه‌ک تا چه‌ند مانگه‌دا ده‌سه‌ڵاتی شنگال به ته‌واوی به حکومه‌تی هه‌ریم بگێرێته‌وه.

دوو: حکومه‌تی هه‌رێمیش به هاوئاهه‌نگی ئه‌مریکا و ڕوسیه پێوه‌ندییه‌کانی خۆی له‌گه‌ڵ ڕۆژئاوا ئاسایی بکاته‌وه و سنوری نێوان دوو ده‌سه‌ڵاتی کوردی له دوو پارچه‌ی کوردستان ببێته سنورێکی ئاسایی بۆ هاوکاری و هاتووچۆی دوولایه‌نه.

سازمان ملل: کردهای سوریه پاکسازی قومی نکرده‌اند -بی بی سی فارسی

کمیسیون تحقیق سازمان ملل در امور سوریه در گزارشی که به تازگی منتشر کرده می‌گوید که سندی از اقدام یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) و نیروهای دموکراتیک سوریه (متشکل از نیروهای کرد و متحدانشان) به “پاکسازی نژادی” به دست نیامده است.

این کمیسیون در عین حال می‌گوید که نیروهای کرد در سوریه برای “اقدامات ضروری” در تامین امنیت غیرنظامیان، عده‌ای را از محل سکونتشان منتقل کرده‌‌اند و مسئول تامین پناهگاه، بهداشت و آذوقه برای این افراد بوده‌اند، اما خانواده‌های منتقل شده در مواردی کمک لازم را از نیروهای کرد دریافت نکرده‌اند.

حدود دو سال پیش و در جریان پیشروی نیروهای کرد در شمال سوریه، برخی از گروه‌های مسلح مخالف بشار اسد آنها را به پاکسازی قومی اعراب متهم کردند. سازمان عفو بین الملل نیز نیروهای کرد را به ارتکاب “جنایات جنگی” متهم کرد.

اما گزارش سازمان ملل می‌گوید که نیروهای کرد به منظور خنثی‌کردن بمب‌های کارگذاشته‌شده از طرف گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش)، ناچار به انتقال غیرنظامیان منبیج بودند. این گزارش می‌گوید که هیچ شواهدی برای این ادعا پیدا نکرد که نیروهای کرد مشخصا اعراب را هدف بگیرند یا بخواهند برای تغییر بافت جمعیتی مناطق عرب‌نشین کاری بکنند.

• عفو بین‌الملل نیروهای کرد سوریه را به ارتکاب ‘جرایم جنگی’ متهم کرد
• یونیسف: سال گذشته مرگبارترین سال برای کودکان در جنگ سوریه بوده است
• تاکید پوتین و اردوغان بر ادامه همکاری برای حل بحران سوریه

کمیسیون تحقیق سازمان ملل نیروهای ارتش سوریه را به حمله علیه تاسیسات غیرنظامی، از جمله بیمارستان‌ها و مدارس متهم کرده و گفته است که این نیروها علیه امدادگران حملاتی کرده‌اند و یا با حملاتشان مانع از کار آنها شده‌ است.

‘بمباران عمدی مرکز آب دمشق’

سازمان ملل همچنین نیروهای ارتش سوریه و متحدان آنها را به استفاده از سلاح‌های ممنوعه متهم کرده است.

یافته‌های کمیسیون تحقیق سازمان ملل حاکی از آن است که در ماه دسامبر سال گذشته هواپیماهای نیروی هوایی سوری عمدا چشمه “عین الفیجه”، منبع اصلی تامین آب بخش عمده‌ای از ساکنان دمشق و حومه آن را بمباران کردند.

حق نشر عکس

REUTERS

Image caption

هیئت تحقیق حمله به امکانات مورد نیاز غیر نظامیان را مصداق جنایت جنگی دانسته است

گروه‌های شورشی مخالف دولت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، از سال ٢٠١٢ میلادی بر منطقه موسوم به دره وای البردی، واقع در شمال غرب دمشق مسلط بودند اما در ماه دسامبر، با وجود توافق آتش‌بس بین دو طرف، ارتش سوریه و متحدان آن عملیات تهاجمی گسترده‌ای را برای تصرف این منطقه به اجرا گذاشتند. در ماه بعد، شورشیان مسلح این منطقه را ترک کردند.

در آن زمان منابع خبری دولت سوریه و همچنین ایران قطع آب دمشق را به گروه‌های مخالف نسبت دادند و از جمله خبرگزاری ایرنا نوشت که “در ادامه پیشروی ارتش سوریه و مقاومت اسلامی به سمت منطقه وادی البردی در ۱۸ کیلومتری غرب دمشق، تروریست‌ها برای ممانعت از پیشروی آنها آب آشامیدنی نیمی از دمشق را که از این منطقه تامین می‌شود با مشکل مواجه کرده‌اند.” مقامات و رسانه‌های دولتی سوریه و ایران مخالفان مسلح حکومت بشار اسد را “تروریست” می‌نامند.

در آن زمان برخی مقامات سوری گفتند که “تروریست‌ها” عمدا آب این چشمه را آلوده کرده‌اند تا شهر دمشق را با کم آبی مواجه سازند. اما کمیسیون تحقیق سازمان ملل گفته است که شواهدی از آلودگی یا تخریب تجهیزات آب‌رسانی توسط مخالفان حکومت سوریه به دست نیامده و گزارشی از بیماری یا تلفات انسانی در نتیجه چنین آلودگی دیده نشده است.

be sure that DOM elements are positioned after the flash container

Play

سازمان ملل، پارسال را بدترین سال کودکان در سوریه خواند

پائولو پینهیرو، رئیس هیئت تحقیق که اهل برزیل است، گفته که اگرچه نیروهای مخالف حکومت سوریه با استقرار در نزدیکی عین الفیجه این محل را به یک “هدف نظامی” تبدیل کرده بودند، اما شدت حملات نیروهای دولتی و متحدان آنان و گستردگی تخریب تاسیسات آب‌رسانی این محل با توانایی نیروهای شورشی و مقاومت آنان تناسبی نداشت و در نتیجه، بیش از پنج میلیون تن از ساکنان شهر دمشق و اطراف آن، چه مناطق تحت تسلط دولت و چه مخالفان، برای یک ماه با کمبود شدید آب مواجه شدند.

سازمان ملل در عین حال گروه‌های مسلح مخالف بشار اسد را به حمله علیه غیرنظامیان متهم کرده و گفته است که عده‌ای از ساکنان مناطق تحت کنترل این گروه‌ها، به ویژه در استان‌های ادلب و حماه، از کنترل این گروه‌ها در رنجند و به آن اعتراض دارند.

اعدام‌ها و بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، آدم‌ربایی و استفاده از کودکان به عنوان سرباز، از موارد دیگری است که کمیسیون تحقیق سازمان ملل به طور مشخص درباره جبهه فتح شام (نصرت سابق) و داعش مطرح کرده است.

گزارش کمیسیون تحقیق سازمان ملل می‌گوید که در دوره مورد بررسی طرف‌های مختلف جنگ داخلی سوریه به اقداماتی دست زده‌اند که نقض مبانی بشردوستانه به حساب می‌آید.

این کمیسیون خواهان آن شده است که شورای امنیت سازمان ملل برای به دست آمدن یک راه حل جامع صلح با احترام به قواعد بین‌المللی تلاش کند.

نوێترین شێعری عه‌بدوڵا پەشێو بۆ “کەرکووک”

ئەوەی لەم لا “قودس”تان بوو
لەولا “دڵ”تان
وا لە سایەی تەخت و تاجی ناو زبڵتان
بۆتە مانگای هەمیشە گوان پڕ نەوت و خوێن
بژیوە بۆ قەوچە قەوچ و کەف و کوڵتان
چما “کەرکووك” چۆتە سەر مانگ تا بێتەوە؟
یا سوور بووە وەکوو مێشکی کاڵ و بڵتان
کەرکووك ڕەگە و دانابڕێ
خۆتان لە ڕەگ دابڕاون،
لک بە لک و
چڵ بە چڵتان
گڕکانی ڕق هاتۆتە جۆش
ڕق لە خۆتان
لە کاژەڵەی کەللەی کلۆر،
لە فایلتان…
لە پردی سیڕاتی دێگەڵە
لە بارەگا و بنکە و منکەی
سەر مەڕمەڕی بنکاولتان
لە پەرژینی باخ و مەزرا
لە دیواری حەڕەمسەرای بێ ژماری قل بە قلتان
لە پۆز لێدان،
لە زمانی لووشکەوەشێن
لە گفتاری بێ هەوساری کام و کولتان
کەی بەربینمان بەردەدەن کەی؟!
حیلکەحیلک و موسەلسەلی کۆبوونەوە و
گەرد و خولتان…
کەی دوایی دێ زرمە زلێی تۆم و جێری
پایبەست دەکا گرمەی ئاشی چەنەی شلتان
کەی شاشەکان دەسێننەوە
لە دەستگێڕ و دەڵاڵانی
دەرپێی مێژووی گەڕ و گولتان
دوای چارەتان
بە سەد ساڵیش دەرباز نابن ئاو و هەوا
لە دووکەڵ و تەپکە و سلتان
شێعر ناڵێم،
زاربەند بۆ دەم دەهۆنمەوە
شیش بۆ قەفەس دادەڕێژم،
تەوق بۆ ملتان
ڕەگی حەمرین وا جۆش دەدەم… بقریشکێنێ؛
گووم بە خۆتان،
گووم بە ماددەی سەد و چلتان!

اکثر مسئولین ارشد جمهوری اسلامی ایران از کدام قوم و استان می باشد؟ (تحلیل آماری)

بنا به اذعان پیمایشهای آماری غیررسمی در ایران درحالی که بیش از نیمی از جمعیت کشور را اقوام و ملل غیرفارس تشکیل می دهد خودداری “مرکز آمار ایران” از ارائه ی آمار رسمی ترکیب قومی سبب ارائه ی تخمین های گوناگون گشته است. ترکیب زبانی جمعیت ایران بر اساس «کتاب واقعیت‌های جهان سیا» ۵۳٪ فارسی و گویش‌های آن، ۱۸٪ ترکی آذربایجانی و دیگر زبان‌های ترکی، ۱۰٪ کردی، ۷٪ گیلکی و مازندرانی، ۶٪ لری، ۲٪ بلوچی، ۲٪ عربی و ۲٪ زبان‌های دیگر بیان می گردد که با استناد بدان می توان ادعا نمود که تنها نیمی از کشور را افراد متکلم به زبان فارسی تشکیل می دهد[1] اما برخی از اظهار نظرهای رسمی نیز بر این امر صحه می گذارد که جمعیت قومیت فارس در ایران بسی کمتر از نیمی از جمعیت ایران می باشد علی اکبر صالحی وزیر امورخارجه ایران در دوره دکتر محمود احمدی نژاد در سفری که در تاریخ 28 دی ماه 1390 به ترکیه داشت در مصاحبه با اصحاب رسانه بیان داشته بود که 40 درصد جمعیت ایران را ترکها تشکیل می دهد [2] با در نظر گرفتن این رقم و افزودن درصد جمعیتی اقوام و ملل دیگر جمعیت فارس کشور بسیار کمتر از نیمی از جمعیت ایران خواهد بود.. وجود این تنوع قومی سبب بروز خواستهای گوناگون ملی-قومی در ایران گشته است که قوانین رسمی موجود در آن حق حیات و توسعه ی فرهنگی را تنها محدود به فرهنگ و زبان فارسی می داند. علیرغم این موضوع مطالعه ی منشا قومی و استانی مسئولین ارشد نهادهای مختلف جمهوری اسلامی ایران نشانگر آن است که قومیت مشخصه ای مهم در تعالی رتبه و مسئولیتهای رسمی در ایران محسوب گردیده و فراتر از آن برخی از استانهای کشور دارای ضریب حضور بالایی در پستهای بالادستی هستند. در سطور ذیل به بررسی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران و منشا استانی مسئولین ارشد ارکانهای سیاسی-نظامی ایران خواهیم پرداخت.

ساختار کلی سیاسی-نظامی جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی نوعی از حاکمیت سیاسی به شمار می رود که برای نخستین بار در سال ۱۹۵۶ میلادی به پیشنهاد اقبال لاهوری و در جهت استقلال پاکستان از هند مطرح گشته و به عنوان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد. اقبال که متاثر از مفهوم ابرمرد در اندیشه نیچه بود در نوشتارهای خویش با قالب بندی به شاکله ی مفهوم انسان کامل که برای نخستین بار توسط محی الدین عربی در اندیشه ی اسلامی مطرح شده بود و ترکیب فلسفه ابرمرد نیچه با انسان کامل محی الدین عربی بنیان فلسفی مفهوم جمهوری اسلامی را پدید آورد. کلیت مفهومی این نوع سیستم سیاسی برخاسته از اندیشه اقبال باور به خودمحوری، خود بودن و احیاء تمدن اسلامی، تشویق به بازگشت اسلام به صحنه سیاست و ضدیت با تمدن غرب و د دستاوردهای فرهنگی و علمی غرب می باشد. این نوع نگرش به تاریخ اسلام که بعدها توسط ابوالاعلی مودودی اندیشمند دیگر پاکستانی با گستردگی بیشتری تئوریزه گشته توسط آثار آیت الله خمینی با خوانشی تشیع محور توانست در سال 1357 هجری شمسی تبدیل به سیستم حکومتی در ایران گردد. هم اکنون به جز جمهوری اسلامی ایران کشورهای پاکستان، موریتانی، افغانستان و گامبیا دارای سیستم جمهوری اسلامی بوده و در پیشوند نام رسمی این کشورها این لفظ به کار برده می شود.

سازمان ریاست جمهوری اسلامی ایران در نوشتاری که با عنوان “آشنایی با ساختار نظام و دولتی جمهوری اسلامی ایران و سند چشم انداز” در سال 1390 هجری شمسی منتشر نموده است ارکان سیاسی جمهوری اسلامی ایران را در سرفصلهای مختلفی معرفی کرده است که با اتکا بدان می توان نهادهای بالادستی جمهوری اسلامی ایران را به شرح ذیل نشان داد:

ترکیب استانی و قومی فرماندهان ارشد نیروهای مسلح

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از سه نهاد جداگانه یعنی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌شود. همگی این نیروها زیر نظر ستاد کل نیروهای مسلح قرار گرفته و رؤسای همهٔ آن‌ها توسط رهبر ایران انتخاب می‌شود. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کار برنامه‌ریزی و تهیه امکانات برای نیروهای نظامی را برعهده دارد و به طور مستقیم در عملیات‌های نظامی شرکت نمی‌کند ولی جزء نیروهای مسلح محسوب می‌شود.

با در نظر گرفتن نمودار فوق که به عنوان چارت رسمی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بیان می گردد ترکیب استانی فرماندهان ارشد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را می توان بدین گونه بیان کرد:

با در نظر گرفتن قومیت این فرماندهان ترکیب قومی فرماندهان ارشد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز بدین گونه است:

چنانکه مشاهده می گردد 75 درصد فرماندهان ارشد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قومیت فارس تشکیل می دهد که استان اصفهان دارای بیشترین فرمانده ارشد می باشد.

ترکیب قومی و استانی مسئولین ارشد قوه مقننه:

قوه مقننه یکی از ارکان اصلی جمهوری اسلامی ایران می باشد که کار تهیه و تصویب قوانین عمومی کشور را بر عهده دارد. قوه مقننه مشتکل از دو نهاد اصلی مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان می باشد. در مجلس شورای اسلامی نمایندگانی که پس از تائید صلاحیت از سوی شورای نگهبان از طریق انتخابات انتخاب می شوند قوانین گوناگون را جهت اجرا در سطح کلان کشور تصویب می نمایند. نهاد بعدی شورای نگهبان می باشد که کار نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی و تشخیص انطباق آنها با قانون اساسی و شرع را بر عهده دارد. تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان و تشخیص عدم تعارض آنها با قانون اساسی بر عهده اکثریت همه اعضای شورای نگهبان است.

ترکیب قومی اعضای شورای نگهبان به عنوان نهادی تاثیر گذار در جمهوری اسلامی ایران بدین گونه است:

چنانکه مشاهده می گردد استان اصفهان با 4 عضو بیشترین سهم استانی از این نهاد را دارد و ترکیب قومی شورای نگهبان را نیز می توان بدین گونه نشان داد:

ترکیب استانی مسئولین ارشد مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران که مسئولیت قانونگذاری در ایران را بر عهده دارد به صورت ذیل است:

ترکیب قومی مسئولین ارشد مجلس شورای اسلامی نیز بدین شکل است:

ترکیب قومی و استانی مدیران ارشد قوه مجریه:

قوه مجریه یکی از قوای سه‌گانه در ایران است که وظیفه اداره کشور بر اساس قوانینی را که قوه مقننه مصوب کرده دارد و ریاست آن بر عهده رئیس جمهور است. بر اساس اصل یکصدوسیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران [3] یکی از مهمترین وظایف رئیس جمهور اجرای قانون اساسی است که می تواند از طریق نظارت، کسب اطلاع، بازرسی و پیگیری، اقدامات لازم را به عمل آورد و در صورت توقف یا عدم اجرای اصلی از اصول قانون اساسی به نحود مقتضی اقدام نماید. در حالت کلی الیگارشی قوه مجریه به دو قسم هیئت وزیران و معاونتها و سازمانهای وابسته تقسیم می شود. ترکیب قومی و استانی مسئولین ارشد قوه مجریه بدین شکل است:

مقایسه آماری جدول آماری فوق نشان می دهد که استان تهران با 16 مسئول ارشد در قوه ی مجریه دارای بیشترین سهم از پراکندگی استانی در مسئولین ارشد قوه مجریه است. پراکندگی قومی مسئولین ارشد قوه مجریه نیز بدین شکل است:

ترکیب قومی و استانی مسئولین ارشد قوه قضائیه:

نظام قضائی جمهوری اسلامی ایران بر پایه شریعت مبتنی بر فقه امامیه بنیان نهاده شده است. بر پایه ی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قوه قضائیه در کنار قوه مقننه و قوه مجریه زیر نظر ولایت مطلقه فقیه فعالیت می نماید. ریاست قوه قضائیه مسئول تشکیلاتهایی چون دیوان عالی کشور، دادستانی کل کشور، مرکز امور شوراهای حل اختلاف، دادسرا و دادگاه‌های عالی انتظامی قضات، دیوان عدالت اداری، سازمان قضایی نیروهای مسلح و دادگستری استان‌ها، سازمان پزشکی قانونی، سازمان بازرسی کل کشور و سازمان زندان‌ها و اقدامات تأميني تربيتي كشور می باشد.

ترکیب استانی مسئولین ارشد قوه قضائیه به قرار ذیل است:

با در نظر گرفتن جدول فوق ترکیب قومی این مسئولین در قوه قضائیه بدین گونه است:

ترکیب قومی و استانی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظلم:

مجمع تشخیص مصلحت نظام از ارکان سیاسی مهم ایران محسوب می شود که کارکرد اصلی آن ایجاد تعادل کیان شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی می یاشد. در مواقعی که تاکید مجلس شورای اسلامی بر مصوبه خود و عدم تامین نظر شورای نگهبان به وجود آمد مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان نهاد فصل الخطاب میانجیگری می نماید. تعداد اعضای این مجمع ۴۴ نفر ثابت و ۱ نفر میهمان متناسب با موضوع جلسه است که اعضای ثابت هر ۵ سال یکبار و از طریق حکم رهبر ایران انتخاب می‌شوند. مهمترین وظایف این مجمع شخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام (جمهوری اسلامی) در اجرای بند ۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی، ل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری و اعلام نظر در مورد استفساریه‌های مربوط به مجمع تشخیص مصلحت نظام می باشد. برخی از حقوقدانان معتقدند که نام مجلس خبرگان با وظیفه نمایندگان آن منطبق نیست چرا که وظیفه اصلی نمایندگان تعیین رهبری است و طبق اصل ۱۰۹ قانون اساسی رهبری باید دارای ۸ شرط از جمله فقاهت، سیاسی، مدیریت و … باشد تا نمایندگان این مجلس وی را برگزینند، درحالیکه برای این نمایندگان تنها بر روی یک مورد تخصص یعنی فقاهت تأکید می‌شود؛ لذا باید یا نام مجلس به مجلس خبرگان فقهی تغییر کند و یا اینکه آئین‌نامه خبرگان تغییر یافته و نمایندگانی از سایر تخصص‌ها و از جمله سایر ادیان و مذاهب و زنان در آن حضور پیدا کنند. [3]

ترکیب استانی اعضای این مجمع به شرح ذیل است:

با در نظر گرفتن جدول فوق ترکیب قومی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام بدین گونه است:

ترکیب قومی و استانی هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری:

مجلس خبرگان رهبری مجلسی متشکل از فقیه‌های واجد شرایط است که بر اساس اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت تعیین ولی فقیه (رهبر جمهوری اسلامی) را دارد. مدت هر دورهٔ این مجلس که اعضای آن به وسیلهٔ انتخابات و توسط رأی مستقیم و مخفی مردم انتخاب می‌گردند، هشت سال می‌باشد. مجلس خبرگان رهبری نیز در اجرای مادهٔ ۱ و ۲ آیین‌نامهٔ داخلی این نهاد، تعداد خبرگان را ۸۸ نفر اعلام کرده‌است.

ترکیب استانی هیئت رئیسه کنونی (دوره پنجم) مجلس خبرگان رهبری به قرار ذیل است:

با در نظر گرفتن جدول فوق ترکیب قومی این مجلس بدین شکل است:

ترکیب قومی و استانی اعضای شورای عالی امنیت ملی ایران:

شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از شوراهای مهم در ساختار نظامی-سیاسی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود که تعییت سیاستهای دفاعی-امنیتی کشور در محدود سیاستهای کلی تعیین شده از سوی مقام رهبری، هماهنگ نمودن فعالیتهای سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی-امنیتی و بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی وظایف آن را تشکیل می دهد.

ترکیب استانی اعضای کنونی شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به قرار ذیل است:

ترکیب قومی این شورا را می توان بدین گونه نشان داد:

ترکیب قومی و استانی شورای عالی انقلاب فرهنگی:

شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان مرجع عالی سیاست گذاری، تعیین خط مشی، تصمیم گیری، هماهنگی و هدایت امور فرهنگی، آموزشی و پژوهشی کشور در چارچوب سیاستهای کلی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود و تصمیمات و مصوبات آن لازم الاجرا و در حکم قانون می باشد.

ترکیب استانی اعضای این شورای تاثیرگذار در سیاستهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به قرار ذیل است:

ترکیب قومی شورای عالی انقلاب فرهنگی که مهمترین مرجع در تصمیم گیری و حتی قانونگذاری برای سیاستهای فرهنگی در ایران محسوب می شود بدین گونه است:

نتیجه گیری:

در نوشتار پیش رو پراکندگی آماری مسئولین ارشد جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفت. استناد لفظ مسئول ارشد به کتاب منتشره توسط معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهوری مرکز آموزش مدیریت دولتی با عنوان آشنایی با ساختار نظام و دولت جمهوری اسلامی ایران و سند چشم انداز بوده است. در این کتاب که ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران معرفی گردیده است مسئولین ارشد نیز تعریف شده است. با استناد به ساختار ارائه شده در این کتاب جمعا 216 مسئول ارشد در جمهوری اسلامی ایران در عالی ترین سطوح قرار دارند که ترکیب قومی آنها بدین شرح است:

که می توان توسط نمودار ذیل بدین گونه خلاصه کرد:

چنانکه مشاهده می گردد 78% پستهای ارشد ایران در انحصار قوم فارس می باشد که ترکیب استانی این پستها نیز بدین گونه است:

….

پانوشت ها:

[1] ویژگی های جمعیتی ایران در کتاب واقعیتهای جهان سازمان سیا

[2] ویدئوی سخنان علی اکبر صالحی: 40 درصد جمعیت ایران را ترکان تشکیل می دهد

[3] اصل یکصدوسیزدهم قانون اساسی: پس از مقام رهبری، رئیس جمهوری عالی ترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط می شود بر عهده دارد.

[4] عباس آخوندی فرزند علی احمدآخوندی و داماد سیدهاشم رسولی‌محلاتی و باجناق علی اکبر ناطق نوری می باشد. آخوندی در سال ۱۳۳۶ در یک خانواده روحانی در نجف متولد شد. وی نوه دختری علامه عبدالحسین امینی از مراجع نجف و صاحب اثر معروف الغدیر می باشد. علامه عبدالحسین امینی اصالتا از شهر سراب استان آذربایجان شرقی بوده است.

[5] سید محمود هاشمی شاهرودی که در شهر نجف عراق متولد شده است سابقه ریاست مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و عضویت در حزب الدعوه عراق را نیز دارد. پدرش سید علی حسینی شاهرودی، از استادان حوزه علمیه نجف و مادرش فرزند سید علی مددی موسوی قائنی از علمای دینی و از اهالی روستای سیدان استان خراسان جنوبی بود.

….

توضیحات اضافه شده:

پس از انتشار نوشتار فوق برخی از محققین از قومیتهای مختلف با ارسال پیامهایی به ذکر نکاتی در نوشتار پرداختند که جهت تکمیل رویکرد آماری به نوشتار اضافه می گردد:

آقای یوسف عزیزی بنی طرف روزنامه نگار، محقق و فعال عرب چنین بیان کردند که که در اینجا یادآورمی شوم؛ نخست این که آقای هاشمی شاهرودی عرب نیست بلکه همچون خامنه ای و لاریجانی و دیگر کسانی که در نجف بوده اند عربی را آموخته و البته با سازمان های مخالف صدام حسین نیز همکاری داشته است. او نه عرب عراقی و نه عرب اهوازی است بلکه همان طور که از نام اش پیداست شاهرودی است و اصالتا فارس زبان. لذا خواهش می کنم این مورد را تصحیح کنید. ضمنا گیک ها همچون لرها، فارس نیستند و بهتر است مسوولان گیلک را به حساب جامعه فارس نگذاریم بلکه به ملیت گلیک نسبت دهیم. فراموش نکنیم که نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی خواهان خودمختاری گیلان و تدریس زبان گیلکی در مدارس بوده است.

برخی از دوستان بلوچ با ارسال پیام بیان نمودند که آقای حسین علی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی اگرچه متولد زابل در استان سیستان و بلوچستان می باشند ولی بلوچ نبوده و منسوب به قوم فارس می باشند.

برخی از دوستان نیز خواستار اصلاح این نکته گردیدند که مادر آیت الله خامنه ای از قوم فارس بوده و اگرچه پدربزرگ ایشان از شهرستان خامنه در آذربایجان شرقی می باشند ولی آیت الله سید علی خامنه ای هیچگاه از خود به عنوان ترک یاد نکرده است و خویشتن را بارها از هویت فارسی دانسته است.

….

نویسنده: سلیم خورشیدی- کارشناس مرکز مطالعاتی تبریز

۷ اشتباه سدسازی که در ایران تکرار می‌شوند

در سال 2000 کمیسیون جهانی سد (WCD) در یک ماموریت علمی اصول و قوانین سدسازی را مجددا مورد ارزیابی قرار داده و مجموعه‌ای از اشتباهات بحران‌آفرین را در زمینه سدسازی منتشر کرد.

به گزارش ایسنا به نقل از بنیاد جهانی حمایت از طبیعت(WWF)، دسترسی به آب سالم، غذا و برق از جمله بنیادی‌ترین نیازهای جامعه بشری امروز است و با این وجود همچنان صدها میلیون نفر در سراسر جهان از این موارد بی‌بهره هستند.

براساس آمارهای منتشر شده از سازمان‌های درمانی و مدیریت انرژی جهان سالانه 3.5 میلیون نفر جان خود را به خاطر بیماری‌های مرتبط با کیفیت پایین آب از دست می‌دهند و بیش از یک میلیارد نفر در سال 2009 به برق دسترسی دائم نداشته‌اند. نکته قابل توجه در این زمینه این است که تا سال 2030 میزان تقاضا برای غذا و انرژی 50 درصد افزایش خواهد یافت و این موضوع اهمیت سدسازی را بیش از گذشته افزایش می‌دهد.

در مطالعه‌ای که در سال 2005 انجام شده مشخص شد که جریان آب بیش از 60 درصد رودخانه‌های جهان تحت تاثیر سدسازی دچار تغییر شدید شده است و این تغییرات باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی زیادی می‌شوند.

توجه یک‌طرفه به موضوع تامین غذا و انرژی سبب شده در بسیاری از کشورها بدون توجه به واقعیت‌های زیست‌محیطی، تغییرات جمعیتی و مطالعات زمین‌شناسی اقدام به ساخت سد در مناطق مختلف کنند و پس از چند سال با بروز خشکسالی، طوفان‌های شن و گرد و خاک، فرسایش خاک، کمبود آب و نابودی کشاورزی روبرو شوند.

در ادامه به بررسی هفت اشتباه بحران‌آفرین در زمینه سدسازی که در گزارش کمیسیون جهانی سد به آنها اشاره شده می‌پردازیم.

1- انتخاب رودخانه اشتباه برای ساخت سد

مطمئنا ساخت هیچ سدی بدون تبعات محیطی نخواهد بود اما باید خواص جغرافیایی و زیستی یک رودخانه به خوبی برای ساخت سد مورد ارزیابی قرار بگیرد تا ساخت آن کمترین تاثیر را داشته باشد و در یک کلام مزایای آن بیشتر از مشکلات و معایب آن باشد.

دلایل بسیار زیادی وجود دارد که یک رودخانه گزینه نامناسبی برای ساخت سد باشد. جنس خاک بستر رود، میزان لرزه‌خیز بودن محدوده، طبیعت جانوری منطقه و بسیاری از عوامل دیگر باید برای هر رود به طور کامل مورد بررسی قرار بگیرد.

در صورتی که این موارد در نظر گرفته نشود ممکن است گونه‌های جانوری منطقه با خطر نابودی مواجه شوند و در موارد حادتر، با توجه به ضعف جنس خاک منطقه، ممکن است سد قابل استفاده نباشد.

2- بی‌توجهی به تغییرات جریان آب پایین‌دست

اولین و سریع‌ترین تغییری که ساخت یک سد در یک منطقه به وجود می‌آورد تغییر روند جریان آب‌ رودخانه‌های منطقه است. بیشترین تاثیر ساخت سد بر روی جریان‌های پایین‌دست است. مخازن سدها تاثیر زیادی بر تغییر روند جریان‌های پایین‌دست دارند و ممکن است گاهی جریان‌ آنها را شدیدتر، ضعیف‌تر و یا حتی متوقف کند.

جریان طبیعی یک رودخانه از اکوسیستم منطقه پشتیبانی کرده و باعث ثبات اکولوژی منطقه می‌شود و به همین دلیل هرگونه تغییر و دستکاری در آن سبب تغییرات بنیادین در نقش رودخانه و حیات جانوری و انسانی محدوده آن می‌شود.

با توجه به نقش جریان‌های پایین‌دست در رسوب‌گذاری و تشکیل دلتاهای حاصل‌خیز، در صورت تغییر بیش از حد در روند این جریان‌ها، ثبات مورفولوژیک رودخانه دچار مشکلات جدی می‌شود.

جریان‌های تاثیرگار بر محیط زیست نقش بسزایی در عملکرد سدها دارند.

3- غفلت از تنوع زیستی

سدها علاوه بر اینکه ذخایر آب هستند محل زندگی مجموعه‌ای از موجودات آبزی نیز محسوب می‌شوند و اگر تنوع زیستی درون آنها به خوبی ایجاد نشود و زنجیره اتصال غذایی موجودات ایجاد نشود ممکن است تمام موجودات سد از بین بروند.

از طرف دیگر وجود سد گاهی سبب بروز سیلاب‌ها و طغیان رودخانه‌ها می‌شود و این موضوع نیز جان بسیاری از موجودات آبزی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

برای جلوگیری از نابودی ماهی‌ها و به حداقل رساندن تلفات می‌توان از توربین‌های سازگار با محیط زیست ماهی‌ها استفاده کرد.

در بسیاری از کشورها، گونه‌های زیستی زیادی که در جریان‌های پایین‌دست زندگی می‌کنند و در بالای آنها سد ساخته شده، در خطر نابودی هستند و این موضوع در مناطقی که ماهی‌گیری و کشاورزی جزئی از معیشت ساکنان محسوب می‌شود عواقب انسانی داشته و باعث مهاجرت شده است.

4- سیاست‌ها و محاسبات اقتصادی اشتباه

یک پروژه سدسازی پس از آنکه تمام جنبه‌های محیطی، زیستی و فنی آن مورد بررسی قرار گرفت باید از دیدگاه اقتصادی نیز سودآور باشد. در زمان انجام محاسبات معمولا هزینه‌های زیستی و منطقه‌ای مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرند و به همین دلیل اکثر پروژه‌های سدسازی در مراحل ابتدایی بسیار سودآور تلقی می‌شوند.

متاسفانه زمانی که موضوع پیاده‌سازی عملی پروژه به پایان می‌رسد مشکلاتی که با بی‌توجهی دیده نمی‌شوند خود را نشان می‌دهند و به همین دلیل اکثر صاحب‌نظران معتقدند که هزینه واقعی ساخت یک سد در زمان مطالعه آن به درستی محاسبه نمی‌شود.

هر چقدر تناقضات میان محاسبات تئوری و مشکلات واقعی بیشتر باشد صرفه اقتصادی یک سد کمتر می‌شود تا جایی که گاهی اوقات مضرات از مزایا پیشی می‌گیرد.

5- ناتوانی در جلب رضایت عمومی منطقه

یکی از مهم‌ترین مواردی که باید توسط مسئولان و قبل از آغاز پروژه سدسازی مورد توجه قرار بگیرد جلب رضایت عمومی ساکنان منطقه است.

علاوه بر این موضوع باید در مواردی که احتمال تغییرات گسترده زیست‌محیطی وجود دارد برنامه‌ریزی‌های مربوط به جابجایی‌ ساکنان و اقدامات پیشگیرانه صورت بگیرد و گروه‌های آسیبب‌پذیر شناسایی شده و راهکارهای حل مشکلات آنها در نظر گرفته شود. این موضوع در قبال مشکلاتی که ممکن است یک پروژه در درازمدت ایجاد کند نیز صدق می‌کند.

6- سوءمدیریت در خطرات و تاثیرات

بسیاری از پروژه‌های سدسازی که در دنیا انجام می‌شود فاقد بخشی از استانداردهای روز هستند و به همین دلیل مشکلات آنها بیشتر از مواردی است که در زمان انجام کار مطالعاتی در نظر گرفته می‌شوند.

بسیاری از شرکت‌های سدسازی با این دیدگاه که مشکلات آب‌وهوایی، زیستی و انسانی منطقه ارتباطی به آنها ندارد از مسئولیت خود شانه خالی می‌کنند.

خطای نابخشودنی دیگری که در این زمینه انجام می‌شود، قربانی کردن اصول و قواعد برای پایان سریع‌تر پروژه‌هاست. بعضی از شرکت‌ها تلاش می‌کنند تا با ایجاد شرایط اضطراری و القای حس نیاز کاذب، پروژه‌های سدسازی را سریع‌تر به پایان برسانند و به همین دلیل بسیاری از ملاحظات ایمنی نادیده گرفته می‌شود و این موضوع سبب کاهش عمر سد، عدم کارکرد بهینه و در نهایت شکست برنامه‌ها شود.

7- ساخت و ساز بی‌رویه سد

با توجه به تاثیرگذاری منابع آب در زندگی بشر بسیاری از نگاه‌ها به مقوله سدسازی جنبه سیاسی پیدا کرده است و بسیاری از دولت‌ها برای تامین آب مناطق از سدسازی‌های بی‌رویه حمایت می‌کنند. این سدسازی‌های بی‌رویه که بیشتر برای اهداف کوتاه‌مدت و تامین آب مناطق مختلف ساخته می‌شوند مشکلات زیست‌محیطی عدیده‌ای به وجود می‌آورد.

برای هر سدی که قرار است ساخته شود باید مطالعات علمی و فنی فراوانی انجام شود. متاسفانه سرعت ساخت سد در برخی کشورها به قدری زیاد است که با اطمینان کامل می‌توان گفت برای ساخت آنها بررسی‌های لازم به اندازه کافی انجام نشده است.